Νίκος Φραγκάκης – δημοσιογράφος
Η Ουκρανία, γεωγραφικά και ιστορικά, συνδέεται στενά με τη Δύση. Λίγα λόγια για τους κατοίκους της και την πλούσια ιστορία της, που συναντάται σε πολλά σημεία με εκείνη της Ευρώπης:
- Το Κίεβο, η καρδιά της Ουκρανίας, ιδρύθηκε το 482 μ.Χ. και αποτέλεσε το λίκνο του κράτους των Ρως.
- Το 988 μ.Χ., ο πρίγκιπας Βολοντίμιρ (956-1015), επιστρέφοντας από την Κωνσταντινούπολη, βάφτισε χριστιανούς τους κατοίκους του Κράτους του Κιέβου των Ρως (Русь), υιοθετώντας την Ορθοδοξία από το Βυζάντιο.
- Η Μόσχα, από την άλλη, ιδρύθηκε το 1147 από τον πρίγκιπα του Κιέβου, Γιούρι Ντολγκορούκι, γεγονός που συνδέει τις ρίζες της Ρωσίας με το Κίεβο.
Ο Γιούρι Ντολγκορούκι, δισέγγονος του πρίγκιπα Βολοντίμιρ, που έφερε τον χριστιανισμό στους υπηκόους του στον ποταμό Δνείπερο, αναπαύεται στο Κίεβο, στη Λαύρα των Σπηλαίων.
Για όλους τους Σλάβους, το Κίεβο είναι τόπος ιερός, όχι μόνο λόγω της θρησκευτικής του σημασίας αλλά και λόγω της ιστορικής του κληρονομιάς.
***
Η έκταση του κράτους του Κιέβου των Ρως (Русь) έφτασε σε εντυπωσιακά μεγέθη:
- 11ος αιώνας: 800.000 τετραγωνικά χιλιόμετρα
- 12ος αιώνας: 1.300.000 τετραγωνικά χιλιόμετρα
Η επικράτειά του εκτεινόταν από τη Μαύρη Θάλασσα μέχρι τη Βαλτική και τη Λευκή Θάλασσα, καθιστώντας το ένα από τα μεγαλύτερα κράτη της εποχής.
Το έδαφος της Ουκρανίας έχει έκταση 603.548 τετραγωνικά χιλιόμετρα, και το όνομα “Ουκρανία” εμφανίζεται για πρώτη φορά το 1187 σε Χρονικό του Κιέβου.
Προέλευση του ονόματος “Ουκρανία”
Η ονομασία Ουκρανία (Україна), που προφέρεται Ου-κρα-ίνα, δεν έχει σχέση με την ελληνική λέξη “άκρα” ή “άκρη της χώρας”. Η ρίζα της προέρχεται από την αρχαία λέξη “κρας”, γενική του “κράτος”, και συνδέεται με έννοιες όπως:
- Κράτος: εξουσία, δύναμη, ισχύς
- Κρατώ: εξουσιάζω
- Κρατερός (ή καρτερός): δυνατός
- Κρέων: βασιλέας
Η ονομασία “Ουκρανία”, λοιπόν, αναφέρεται σε μια χώρα με δύναμη και ισχύ, προσδιορίζοντας τον κεντρικό ρόλο της στην περιοχή.
***
Στις 22 Οκτωβρίου 1721, ο τσάρος Πέτρος Α’ μετονόμασε το κράτος της Μοσχοβίας σε “Ρωσική Αυτοκρατορία”, χρησιμοποιώντας το όνομα του Κράτους του Κιέβου των Ρως (Русь). Οι λόγοι για αυτήν την αλλαγή ήταν πολλοί και στρατηγικής φύσεως:
- Άγνωστο όνομα της Μοσχοβίας: Το όνομα “Μοσχοβία” δεν ήταν ευρέως γνωστό ή αξιοσέβαστο στην Ευρώπη.
- Ευρωπαϊκό κύρος του ονόματος Ρως: Η λέξη “Ρως/Ρους” (Русь) είχε ήδη μεγάλη απήχηση στην Ευρώπη και συνδεόταν με την πολιτιστική και ιστορική κληρονομιά του Κράτους του Κιέβου.
- Οικογενειακοί δεσμοί των πριγκίπων του Κιέβου: Οι πρίγκιπες του Κιέβου είχαν στενές σχέσεις με βασιλικούς οίκους της Ευρώπης.
- Στο παρεκκλήσι της Αγίας Μαργαρίτας στο Εδιμβούργο βρίσκεται ο τάφος της εγγονής του Πρίγκιπα Γιαροσλάβου του Σοφού.
- Η κόρη του Γιαροσλάβου, Άννα, υπήρξε βασίλισσα της Γαλλίας.
Το Κράτος των Ρως (Русь) ήταν σημαντικό εκπαιδευτικό και πολιτιστικό κέντρο της εποχής:
- 988: Το πρώτο εκπαιδευτικό ίδρυμα αναφέρεται στο “Tale of Bygone Years”.
- 1030: Ο Γιαροσλάβος ο Σοφός ίδρυσε σχολείο στο Νόβγκοροντ.
- 1576: Ιδρύθηκε η Ακαδημία Όστρογ.
- 1615: Η Ακαδημία Μογιλιάνσκα ιδρύθηκε στο Κίεβο και εξελίχθηκε σε κέντρο εκπαίδευσης.
Η Ακαδημία Μογιλιάνσκα αποτέλεσε θεμέλιο της ρωσικής εκπαίδευσης, καθώς οι απόφοιτοί της ίδρυσαν πολλές σχολές στη Ρωσία και τη Λευκορωσία, ιδιαίτερα κατά τον 18ο αιώνα.
Οι απόφοιτοι της Ακαδημίας Μογιλιάνσκα του Κιέβου έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στη διάδοση της εκπαίδευσης στη Ρωσία. Ίδρυσαν σχολές και σεμινάρια σχεδόν σε όλες τις πόλεις της χώρας, όπως στη Μόσχα, την Αγία Πετρούπολη, το Σμολένσκ, το Ροστόφ, το Τομπόλσκ, το Ιρκούτσκ, το Χολμογκόρι, το Τβερ, το Μπέλγκοροντ, το Σούζνταλ, τη Βιάτκα, τη Βόλογκντα, την Κολόμνα, τη Ριαζάν, το Πσκοφ, το Βελίκι Ουστιούζ, την Αστραχάν, την Κοστρόμα, το Βολοντίμιρ και σε πολλές άλλες πόλεις. Οι καθηγητές που δίδασκαν σε αυτές τις σχολές ήταν κυρίως απόφοιτοι της Ακαδημίας του Κιέβου.
Ο διάσημος Ρώσος επιστήμονας Μιχαήλο Λομονόσοβ ήταν επίσης απόφοιτος της Ακαδημίας Μογιλιάνσκα. Προτού φοιτήσει εκεί, είχε αποφοιτήσει από τη «Σχολή Σπάσκα», η οποία ιδρύθηκε από έναν άλλο απόφοιτο της ίδιας Ακαδημίας.
Επιπλέον, οι Ουκρανοί μισθοφόροι είχαν αποκτήσει φήμη ως εξαιρετικοί πολεμιστές και πολεμούσαν σε ολόκληρη την Ευρώπη. Οι Ουκρανοί Κοζάκοι θεωρούνταν οι καλύτεροι πολεμιστές της εποχής τους, και η φήμη τους εξαπλώθηκε πέρα από τα όρια της Ουκρανίας.
***
Στους εκατοντάδες πολέμους που συγκλόνισαν την Ευρώπη, ένας στους τρεις μισθοφόρους ήταν Ουκρανός Κοζάκος, γεγονός που καταδεικνύει τη μαχητική δεινότητα και τον στρατηγικό τους ρόλο.
Η συμβολή των Ουκρανών στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο υπήρξε καθοριστική. Ο τεράστιος αριθμός των θυμάτων, με περισσότερο από το 50% των νεκρών πολιτών της ΕΣΣΔ να είναι Ουκρανοί, μαρτυρά το βαρύ τίμημα που πλήρωσε η Ουκρανία και το αδιαμφισβήτητο μερίδιό της στη διαμόρφωση της ιστορίας εκείνης της περιόδου.
Είναι, επομένως, εύλογο ότι για τη Ρωσία, η οποία δεν διαθέτει αυτόνομη ιστορική ταυτότητα, δικό της εθνικό όνομα ή καθορισμένη πολιτισμική βάση, αυτό αποτελεί ένα εξαιρετικά δυσάρεστο ζήτημα. Αξίζει να σημειωθεί ότι ο όρος “Ρώσος” δεν προσδιορίζει εθνικότητα αλλά μια γεωγραφική περιοχή ή επικράτεια, γεγονός που καθιστά τη σχέση της Ρωσίας με την ιστορία της ακόμη πιο προβληματική.
***
Ακόμη και η ρωσική γλώσσα αποτελεί μια τεχνητή γλώσσα, που αναπτύχθηκε μέσα από πολιτικές και πολιτισμικές επιρροές. Στην ιστορία της Ουκρανίας, συναντάμε μια συνεχή και συστηματική προσπάθεια της Ρωσίας να καταστρέψει την εθνική της ταυτότητα και να υπονομεύσει την ανεξαρτησία της.
Η ουκρανική γλώσσα απαγορεύτηκε επίσημα 134 φορές, με στόχο να περιοριστεί η πολιτιστική έκφραση και η εθνική συνοχή του λαού της. Οι Ουκρανοί υπέστησαν γενοκτονία κατά τον λιμό του 1932-1933, γνωστό ως Holodomor, όταν το κομμουνιστικό ολοκληρωτικό καθεστώς δολοφόνησε με οργανωμένο τρόπο 7,5 εκατομμύρια ανθρώπους.
Παράλληλα, εκατοντάδες χιλιάδες Ουκρανοί εκτοπίστηκαν στα Γκουλάγκ της Άπω Ανατολής, αντιμετωπίζοντας ανείπωτα δεινά και απώλεια της πατρίδας τους. Σε διάφορες περιόδους, και μέχρι σήμερα, από την Ουκρανία αφαιρέθηκαν μεγάλες εύφορες περιοχές, υπονομεύοντας την οικονομική της βιωσιμότητα και την εδαφική της ακεραιότητα.
***
Θα μπορούσε κανείς να συνεχίσει με έναν μακρύ κατάλογο εγκλημάτων και κλοπών που η Ρωσία προσπαθεί να αποκρύψει. Μια χώρα που το πραγματικό της όνομα είναι Μοσχοβία, η οποία παραμένει κληρονόμος των παραδόσεων της Χρυσής Ορδής.
Οι Ουκρανοί, αντίθετα, αποτελούν ένα έθνος που έχει επιβιώσει από χαοτικές καταστάσεις και συνεχείς απειλές και πιέσεις τα τελευταία 400 χρόνια. Περισσότερες από μία αυτοκρατορίες που αντιμετώπισε η Ουκρανία στο παρελθόν έχουν ήδη εξαφανιστεί.
Το ίδιο τέλος αναμένεται και για τη σύγχρονη Ρωσία. Είναι απαραίτητο όλοι στη Δύση να κατανοήσουν ότι για τους Ουκρανούς, σε αντίθεση με τους Ρώσους, το πιο πολύτιμο αγαθό δεν είναι τα εδάφη, αλλά η ελευθερία και η αξιοπρέπεια.
Και κάτι ακόμα που πρέπει να θυμούνται: ακόμα κι αν έχει απομείνει ένας και μόνο Ουκρανός στον κόσμο, η Ρωσία δεν έχει καμία πιθανότητα να νικήσει.
10 Ιουλίου 2022