Για τον πόλεμο ως κινητήρια δύναμη για την αλλαγή. Το μέλλον της Ουκρανίας και του κόσμου και οι ιστορικές ρίζες των σημερινών γεγονότων
Η σημερινή Ουκρανία και ο κόσμος είναι ένα καλειδοσκόπιο από ριζικά διαφορετικά και ταυτόχρονα εξίσου σημαντικά γεγονότα, σκέψεις και αποφάσεις. Οι σημερινοί προβληματισμοί του Yaroslav Hrytsak, γνωστού ιστορικού, διδάκτορα ιστορικών επιστημών, δημοσιογράφου και Ουκρανού διανοούμενου, για τον κόσμο στον οποίο βρισκόμαστε, είναι σημαντικοί και πιο ενδιαφέροντες από ποτέ.
Ο Yaroslav Hrytsak είναι καθηγητής στο Ουκρανικό Καθολικό Πανεπιστήμιο του Λβιβ, επίτιμος καθηγητής στο National University of Kyiv-Mohyla Academy, διευθυντής του Ινστιτούτου Ιστορικών Σπουδών στο Εθνικό Πανεπιστήμιο Ιβάν Φράνκο του Λβιβ, αρχισυντάκτης της επιστημονικής επετηρίδας Ukraine Modern, μέλος της συντακτικής επιτροπής των περιοδικών Ab Imperio, Judaica Ukrainica, Critique, Slavic Review, μέλος του εποπτικού συμβουλίου του Harvard Ukrainian Studies, συγγραφέας περισσότερων από δύο δωδεκάδων ιστορικών βιβλίων και πολυάριθμων δημοσιεύσεων για τη σύγχρονη ιστορία της Ουκρανίας.
ΠΟΛΕΜΟΣ – ΠΑΓΩΜΑ Ή ΧΡΟΝΟΣ ΓΙΑ ΠΟΙΟΤΙΚΕΣ ΑΛΛΑΓΕΣ
Θα μπορέσει η Ουκρανία να κερδίσει την πολυπόθητη ανεξαρτησία της σε αυτόν τον πόλεμο;
Θα απαντούσα ότι δεν ξέρω τι σημαίνει πλήρης ανεξαρτησία, και αμφιβάλλω αν υπάρχει καν τέτοιο πράγμα. Ακόμη και η Αμερική εξαρτάται από διάφορους παράγοντες, οπότε το θέμα είναι σε ποιον βαθμό. Το επίπεδο ανεξαρτησίας της Ουκρανίας καθορίζεται κυρίως από τις οικονομικές της δυνατότητες. Η χώρα μας έχει πολύ δρόμο μπροστά της, όμως αυτή τη στιγμή υπάρχουν οι απαραίτητες προϋποθέσεις για να προχωρήσει – και μία από αυτές είναι η νίκη στον πόλεμο. Διότι ο πόλεμος δεν απειλεί μόνο την επιβίωση του κράτους, αλλά και την ίδια την ύπαρξη του έθνους. Ο Πούτιν δεν πολεμά απλώς για να κερδίσει εδάφη, αλλά για να εξαφανίσει την Ουκρανία.
Θα έλεγα, μάλιστα, ότι ο πόλεμος έχει επιταχύνει σημαντικά την κίνηση της Ουκρανίας προς τη Δύση. Μου αρέσει να αναφέρω τη θέση του Άνταμ Μίχνικ, ο οποίος είχε δηλώσει ότι το ευρωπαϊκό μέλλον της Ουκρανίας δεν θα κριθεί στο Λβιβ και το Κίεβο – εκεί η τάση είναι ξεκάθαρη. Το Λβιβ και το Κίεβο είναι σταθερά φιλοευρωπαϊκά. Οι καθοριστικές πόλεις είναι το Χάρκοβο και η Οδησσός. Λαμβάνοντας υπόψη τις δημοσκοπήσεις και τη γενικότερη κατάσταση στη χώρα, είναι πλέον σαφές ότι δεν υπάρχει αμφιβολία για τη θέση αυτών των πόλεων. Η Ουκρανία ανήκει στην Ευρώπη, στην Ευρωπαϊκή Ένωση και στο ΝΑΤΟ. Κατά τη γνώμη μου, αυτή είναι η μεγαλύτερη αλλαγή που έφερε ο πόλεμος.
Είναι ο σημερινός πόλεμος μια πραγματική ευκαιρία για την ένταξη της χώρας μας στην Ευρωπαϊκή Ένωση και το ΝΑΤΟ;
Πρώτα απ’ όλα, ας ξεκαθαρίσω ότι ο πόλεμος δεν είναι ποτέ κάτι θετικό. Ο Θεός να μας φυλάει από τέτοιες τραγωδίες. Ωστόσο, πρέπει να δούμε πώς θα χρησιμοποιήσουμε αυτή την τραγωδία προς όφελός μας, καθώς ανοίγει κάποιες ευκαιρίες. Μία από αυτές είναι ότι επιταχύνει διαδικασίες που είτε θα έπαιρναν δεκαετίες να πραγματοποιηθούν είτε δεν θα γίνονταν καθόλου.
Για παράδειγμα, η Ουκρανία προσπαθούσε για 20-30 χρόνια να ενταχθεί στην Ευρωπαϊκή Ένωση και το ΝΑΤΟ, και μας έλεγαν συνέχεια “όχι”. Μετά από 2-3 μήνες πολέμου, τα δεδομένα άλλαξαν. Δεν υποστηρίζω ότι αυτό είναι αναγκαστικά καλό από μόνο του, αλλά αυξάνει τις πιθανότητες επιτυχίας. Η πρόσβαση στους ευρωπαϊκούς και νατοϊκούς πόρους ενισχύει τις προοπτικές νίκης μας. Αυτή την ευκαιρία δεν την είχαμε το 2016 ούτε το 2021. Τώρα όμως, υπάρχει.
Ως ιστορικός, πιστεύω ότι ένας από τους βασικούς λόγους για την ήττα του εθνικού ουκρανικού κινήματος τον 20ό αιώνα ήταν η γεωπολιτική απομόνωση της χώρας. Δεν μπορείς να πετύχεις την ανεξαρτησία σου αν δεν έχεις εξωτερική υποστήριξη. Τώρα έχουμε αυτή την υποστήριξη, και είναι πολύ ισχυρή.
Η Ουκρανία σήμερα έχει τη δυνατότητα να γίνει μέρος της ειρηνικής ζώνης της Ευρωπαϊκής Ένωσης, κάτι που σημαίνει ότι η απειλή πολέμου με γειτονικά κράτη μειώνεται σημαντικά. Πρέπει να εκμεταλλευτούμε αυτή την ευκαιρία, όχι μόνο για να κερδίσουμε τον πόλεμο, αλλά για να διασφαλίσουμε ένα καλύτερο μέλλον.
Προσπαθώ να παραμένω αισιόδοξος, έστω και με τις τελευταίες δυνάμεις μου, γιατί αν πέσουμε στην παγίδα της απαισιοδοξίας, γινόμαστε σύμμαχοι του εχθρού. Και τότε, ο Πούτιν θα μπορέσει να μας νικήσει πιο εύκολα.»
ΠΩΣ Η ΟΥΚΡΑΝΙΑ ΕΓΙΝΕ ΚΑΤΑΛΥΤΗΣ ΓΙΑ ΤΙΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΕΣ ΜΕΤΑΡΡΥΘΜΙΣΕΙΣ
Τι νέο υπάρχει ή σε τι διαφέρει ο τρέχων πόλεμος από τον προηγούμενο;
Η Ουκρανία έχει διαδραματίσει σημαντικό ρόλο ως καταλύτης στις ευρωπαϊκές μεταρρυθμίσεις, ιδιαίτερα σε τομείς όπως η άμυνα, η τεχνολογία και η γεωπολιτική. Ο σημερινός πόλεμος μεταξύ Ρωσίας και Ουκρανίας διαφέρει σημαντικά από προηγούμενους πολέμους, τόσο λόγω των τεχνολογιών που χρησιμοποιούνται όσο και λόγω της παγκόσμιας επίδρασής του.
Οι νέες τεχνολογίες που χρησιμοποιούνται στον πόλεμο, όπως τα μη επανδρωμένα αεροσκάφη (drones), έχουν παίξει καθοριστικό ρόλο στην κατεύθυνση του πολέμου και στην αντίδραση της Ουκρανίας έναντι της Ρωσίας. Σε αντίθεση με τους προηγούμενους πολέμους, όπου το πυροβολικό ήταν κυρίαρχο, σήμερα οι τεχνολογικές καινοτομίες καθορίζουν την πορεία των μαχών. Ο πόλεμος αυτός συγκρίνεται συχνά με τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο λόγω της κλίμακας και του διεθνούς αντίκτυπού του, αλλά η ουσιαστική διαφορά έγκειται στη χρήση προηγμένων τεχνολογιών.
Η Ρωσία, από την πλευρά της, χρησιμοποιεί τακτικές του Πρώτου και του Δεύτερου Παγκοσμίου Πολέμου. Πρόκειται για ισχυρές επιθέσεις. Προφανώς, η Ουκρανία δεν μπορεί να επιτρέψει τέτοιες απώλειες στρατιωτικής δύναμης, οπότε επιδιώκει την απόκτηση πιο προηγμένων συστημάτων, ειδικά από τις Ηνωμένες Πολιτείες και την Ευρώπη, προκειμένου να διατηρήσει το πλεονέκτημα. Η εξέλιξη του πολέμου φέτος θα μπορούσε να εξαρτηθεί από το κατά πόσο η Ουκρανία θα μπορέσει να αποκτήσει και να χρησιμοποιήσει αποτελεσματικά αυτές τις νέες τεχνολογίες.
Αυτή η σύγκρουση, τελικά, έχει δώσει ώθηση στην Ευρώπη να ενισχύσει τις αμυντικές της δυνάμεις και να προωθήσει τη συνεργασία μεταξύ των κρατών μελών σε θέματα ασφάλειας και άμυνας.
Και όμως, αυτός είναι ο πόλεμος της Ρώσικης Ομοσπονδίας με την Ουκρανία, θα συνεχίσει η Δύση να μας παρέχει τεχνολογία;
Η κρίση που προκαλεί η ρωσική επιθετικότητα στην Ουκρανία όντως λειτουργεί ως καταλύτης για βαθιές μεταρρυθμίσεις και αλλαγές στη Δύση. Η Ουκρανία βρίσκεται στο επίκεντρο αυτής της σύγκρουσης, η οποία αφορά πολύ περισσότερα πλέον από την “επανένωση των ρωσικών εδαφών”. Ο Πούτιν προσπαθεί να αποσταθεροποιήσει το παγκόσμιο φιλελεύθερο σύστημα διακυβέρνησης και να αμφισβητήσει τη Δύση, θέτοντας τον πόλεμο στην Ουκρανία ως πρώτο βήμα προς αυτόν τον στόχο. Δεν έχει τη δύναμη να γίνει ηγέτης, μπορεί μόνο να το ονειρεύεται. Ξέρετε, ο διάβολος δεν μπορεί να δημιουργήσει τίποτα, αλλά μπορεί να καταστρέψει τα πάντα. Και ακόμη και αν πετύχει το χειρότερο σενάριο, δεν θα γίνει ο ηγέτης αυτού του κόσμου. Θα γίνει υποτελής της Κίνας, η οποία θα ενισχυθεί από αυτόν τον πόλεμο.
Όσον αφορά τη Δύση, η συνεχιζόμενη υποστήριξη προς την Ουκρανία δεν είναι μόνο στρατηγική αλλά και ηθική. Η πρόσβαση της Ουκρανίας σε τεχνολογία και πόρους από τη Δύση, και κυρίως από τις ΗΠΑ και την Ευρώπη, ενισχύει τις δυνατότητές της στον πόλεμο. Ο Πούτιν υποτιμά την ικανότητα της Δύσης να αντιδράσει ενωμένα και αποφασιστικά, όμως οι συνέπειες για τη Ρωσία ενδέχεται να είναι καταστροφικές, καθώς το διεθνές σύστημα αλλάζει με τρόπο που ενδέχεται να πλήξει βαθιά τις δικές του φιλοδοξίες.
Οι εσωτερικές πολιτικές κρίσεις στη Δύση, όπως το φαινόμενο Τραμπ και οι εσωτερικές πολιτικές διαμάχες στις ΗΠΑ, επηρεάζουν την ετοιμότητα της Δύσης να αντιμετωπίσει τέτοιες απειλές. Φαίνεται ότι στην Αμερική δεν εκτιμάται πλέον η φωνή της δημοκρατίας, αλλά το χρήμα πίσω από αυτήν. Ωστόσο, η κρίση αυτή επιταχύνει τις ανάγκες για μεταρρύθμιση, επανακαθορισμό του ρόλου των φιλελεύθερων δημοκρατιών και ενίσχυση της ενότητας ενάντια στις αυταρχικές επιθέσεις.
Η Δύση, καθώς αναμορφώνεται, βρίσκεται σε διαδικασία ενίσχυσης των θεμελιωδών αξιών της, και η Ουκρανία αποτελεί πλέον μέρος αυτής της νέας Δύσης που αναδύεται.
Ποιο είναι το βασικό πρόβλημα της Δύσης σήμερα; Η εξάρτηση από τη Ρωσία;
Πιστεύω ότι η Δύση έχει πλέον ανεξαρτητοποιηθεί από τη Ρωσία, κυρίως όσον αφορά το φυσικό αέριο, το πετρέλαιο και την προπαγάνδα. Η Δύση σταδιακά εγκαταλείπει την εξάρτηση από το ρωσικό πετρέλαιο και φυσικό αέριο. Ακόμα και η Αυστρία, η τελευταία χώρα που συνεχίζει να εξαρτάται από το ρωσικό αέριο, θα αναγκαστεί να σταματήσει τις εισαγωγές από τη Ρωσία τον επόμενο χρόνο, εν μέρει επειδή η Δύση ανησυχεί πλέον σοβαρά για την ενεργειακή της ασφάλεια.
Ο πόλεμος στην Ουκρανία, και ειδικά όσα συνέβησαν στην Μπούτσα και σε άλλες πόλεις, κατέστρεψε την επιρροή της ρωσικής προπαγάνδας, γεγονός που πρέπει να αναγνωριστεί. Πρόσφατες δημοσκοπήσεις δείχνουν ότι οι περισσότερες χώρες του κόσμου στηρίζουν την Ουκρανία.
Ωστόσο, θεωρώ ότι η Δύση αντιμετωπίζει τρία βασικά προβλήματα. Πρώτον, έχει περάσει πολύς καιρός χωρίς πόλεμο, και έχει επικρατήσει μια ψευδαίσθηση άνεσης, ότι ο πόλεμος δεν θα ξανασυμβεί. Δεύτερον, η ίδια η φύση της δημοκρατίας τη φέρνει σε μειονεκτική θέση σε σύγκριση με τον αυταρχισμό. Σε αυταρχικά καθεστώτα οι αποφάσεις λαμβάνονται και υλοποιούνται γρήγορα, ενώ στις δημοκρατίες, η λήψη αποφάσεων απαιτεί περισσότερες διαδικασίες και καθυστερήσεις. Τρίτον, οι εκλογές διαμορφώνουν τον πολιτικό διάλογο. Αν μια κυβέρνηση υποστηρίζει την Ουκρανία, η αντιπολίτευση μπορεί να εκφράσει αντίθεση για πολιτικό όφελος.
Αυτοί οι λόγοι, όμως, δεν είναι ουσιαστικοί και είναι προσωρινοί. Πιστεύω ότι τελικά, μετά τις αμερικανικές εκλογές, θα δούμε εξελίξεις. Η Δύση δεν έχει κουραστεί από την Ουκρανία, αλλά έχει συνηθίσει τον πόλεμο εκεί, που είναι δύο διαφορετικά πράγματα. Το πρόβλημα είναι ότι ο πόλεμος απαιτεί γρήγορες αποφάσεις. Γι’ αυτό, είναι πολύ σημαντικό να πεισθεί η Δύση για την ανάγκη μεταρρυθμίσεων, έτσι ώστε οι αποφάσεις να λαμβάνονται πιο γρήγορα και αποτελεσματικά, και να παρέχει τα απαραίτητα όπλα στην Ουκρανία χωρίς καθυστέρηση.
ΥΠΑΡΧΕΙ ΜΕΛΛΟΝ ΣΤΙΣ ΣΧΕΣΕΙΣ ΟΥΚΡΑΝΙΑΣ ΚΑΙ ΡΩΣΙΑΣ;
Γιατί η Ρωσία θέλει να καταλάβει την Ουκρανία χωρίς τη Δυτική Ουκρανία;
Ο Πούτιν φαίνεται να πιστεύει ότι τα εδάφη της Δυτικής Ουκρανίας έχουν χαθεί για τον “ρωσικό κόσμο”. Αυτή η περιοχή θεωρείται υπερβολικά εθνικιστική, με έντονη εθνική συνείδηση. Δεν είναι τυχαίο ότι οι ιστορικοί αναφέρουν την απόφαση του Στάλιν να προσαρτήσει τη Δυτική Ουκρανία και τις χώρες της Βαλτικής ως ένα από τα μεγαλύτερα του λάθη. Αν αυτά τα εδάφη δεν είχαν προσαρτηθεί, η Σοβιετική Ένωση ίσως να μην είχε καταρρεύσει. Η περιοχή αυτή έπαιξε σημαντικό ρόλο στην πτώση της Σοβιετικής Ένωσης.
Αυτή η πραγματικότητα φαίνεται να αποτελεί προειδοποίηση για τον Πούτιν, ο οποίος αναγνωρίζει τον κίνδυνο που ενέχει η περιοχή αυτή. Βλέπει τη Δυτική Ουκρανία ως φορέα ενός “επικίνδυνου ιού” εθνικής συνείδησης, ικανού να αποδυναμώσει τον ρωσικό κόσμο. Γι’ αυτόν τον λόγο, ίσως δεν προκαλεί έκπληξη η πρότασή του να καταλάβει η Πολωνία το Λβιβ. Αυτή είναι μια περίεργη θέση, καθώς είναι απίθανο οι Πολωνοί να συμφωνήσουν σε κάτι τέτοιο.
Ωστόσο, ο Πούτιν δεν μιλά για έναν πόλεμο μόνο για την Ουκρανία. Στην πραγματικότητα, πρόκειται για έναν μακρύ πόλεμο ενάντια στη Δύση και τα εδάφη που είναι τώρα μέλη του ΝΑΤΟ. Κατανοούμε ότι σε αυτό το πλαίσιο, η Δυτική Ουκρανία θα μπορούσε να αποτελέσει το στρατηγικό εφαλτήριο για μελλοντικές επιθέσεις. Έτσι, δεν είμαι απόλυτα σίγουρος ότι ο Πούτιν έχει εγκαταλείψει τα σχέδιά του για τη Δυτική Ουκρανία.
Αν πιστεύουμε ότι ο Πούτιν βρίσκεται σε πόλεμο με τη Δύση, τότε πιθανότατα θέλει ολόκληρη την Ουκρανία και όχι μόνο ένα τμήμα της.
Αξίζει η Ουκρανία να διαπραγματεύεται με τη Ρωσία;
Πρώτα απ’ όλα, κανείς δεν ρωτά τον Πούτιν αν θέλει να καθίσει στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων, και μέχρι στιγμής δεν έχουμε δει καμία κίνηση προς αυτή την κατεύθυνση από την πλευρά του. Ακόμα και αν τελικά το κάνει, είναι πιθανό να θέσει ως όρο την παράδοση της Ουκρανίας, γεγονός που καθιστά τις διαπραγματεύσεις αβέβαιες. Δεύτερον, γνωρίζουμε την αξία των υποσχέσεων του Πούτιν. Δεν υπάρχει υπόσχεση που να μην έχει αθετήσει, όχι μόνο απέναντι στους γείτονές του, αλλά και στους ίδιους τους Ρώσους πολίτες.
Μπορούμε να συζητήσουμε το ενδεχόμενο διαπραγματεύσεων υπό την πίεση των ΗΠΑ και της Κίνας, όμως και πάλι αυτό το σενάριο θα οδηγήσει σε μια ανακωχή, όχι σε μια διαρκή ειρήνη. Ο πόλεμος μπορεί να ανασταλεί για λίγο, αλλά η στρατιωτική απειλή κατά της Ουκρανίας θα παραμείνει ενεργή. Αυτό πρέπει να το κατανοήσουμε πλήρως.
Δεν είναι οι διαπραγματεύσεις αυτές καθαυτές που έχουν σημασία αυτή τη στιγμή. Το κρίσιμο είναι ότι η Ουκρανία δεν πρέπει να φτάσει στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων από μια θέση αδυναμίας. Αυτό θα δώσει στη Ρωσία το πλεονέκτημα να υπαγορεύσει τους όρους της. Αναμένω ότι το μέτωπο θα παγώσει. Αυτή δεν είναι μόνο δική μου εκτίμηση, αλλά και των στρατιωτικών εμπειρογνωμόνων. Βρισκόμαστε σε έναν πόλεμο θέσεων, όπου θα υπάρξουν κάποιες προωθήσεις από τη μία ή την άλλη πλευρά, αλλά ούτε η Ουκρανία ούτε η Ρωσία διαθέτουν τα μέσα για μια μεγάλη αντεπίθεση.
Εάν δεν υπάρξουν κρίσιμες προμήθειες όπλων από τη Δύση, τότε θεωρώ ότι το σενάριο διαπραγματεύσεων μέσα στο 2024 δεν είναι ούτε εφικτό ούτε επιθυμητό.
Θα μπορέσουμε στο μέλλον να συνυπάρξουμε ομαλά με τους Ρώσους;
Η πρώτη βασική προϋπόθεση είναι ότι η ρωσική αντιπολίτευση θα πρέπει να αποκτήσει μια ηγετική φωνή που θα δηλώσει ξεκάθαρα ότι η Κριμαία και το Ντονμπάς ανήκουν στην Ουκρανία. Αυτό σημαίνει ότι «δεν θέλουμε πλέον να πολεμήσουμε για αυτά τα εδάφη». Μια παρόμοια κατάσταση υπήρξε και με την Πολωνία, όταν οι Πολωνοί έκαναν μια ξεκάθαρη επιλογή και δήλωσαν ότι το Λβιβ ανήκει στην Ουκρανία και το Βίλνο στη Λιθουανία. Αυτή είναι η πρώτη απαραίτητη προϋπόθεση για την επίτευξη μιας τέτοιας συμφιλίωσης.
Η δεύτερη προϋπόθεση είναι η ήττα του Πούτιν και η απομάκρυνσή του από την εξουσία, με οποιονδήποτε τρόπο και αν γίνει αυτό. Για παράδειγμα, στη Γερμανία, η συμφιλίωση δεν έγινε με τη φασιστική Γερμανία, αλλά με τη Γερμανία μετά την ήττα της. Επομένως, το πρώτο βήμα θα πρέπει να είναι η στρατιωτική ήττα της Ρωσίας και η κατάρρευση του παρόντος καθεστώτος, καθώς είναι αδύνατο να υπάρξει συμφιλίωση με το υπάρχον καθεστώς.
Επιπλέον, η Ρωσία πρέπει να αναγνωρίσει την ιστορική της ευθύνη για τα εγκλήματα που διέπραξε. Αυτή η διαδικασία είναι κρίσιμη για να ξεκινήσει η διαδικασία συμφιλίωσης. Ας θυμηθούμε την περίφημη φράση του Γερμανού προέδρου Ρίχαρντ φον Βάιτσεκερ: «Το καλύτερο πράγμα που συνέβη στη Γερμανία ήταν ότι έχασε τον πόλεμο», κάτι που εξηγεί το πώς εξελίχθηκε η χώρα μετά.
Το καλύτερο πράγμα που μπορεί να συμβεί στη Ρωσία είναι να χάσει αυτόν τον πόλεμο, διότι μόνο τότε υπάρχει η πιθανότητα να προκύψει μια νέα Ρωσία, με την οποία η Ουκρανία και ο κόσμος θα μπορέσουν να ζήσουν ειρηνικά. Είναι δύσκολο να ζεις με έναν γείτονα που σε πολεμάει συνεχώς. Υπάρχει ένα ιστορικό πλαίσιο στην Ευρώπη που το δείχνει, αλλά οι απαραίτητες προϋποθέσεις για αυτό το σενάριο αρχίζουν με την ήττα της Ρωσίας.
Ο ΑΝΤΙΚΤΥΠΟΣ ΤΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ ΣΤΟΝ ΠΟΛΙΤΙΚΟ ΧΑΡΤΗ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ. ΤΙ ΘΑ ΓΙΝΕΙ ΜΕ ΤΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΊΑ
Ποιές είναι οι επιπτώσεις του πολέμου και οι γεωπολιτικές προοπτικές;
Ο πόλεμος στην Ουκρανία έχει περάσει από διαφορετικά στάδια, προκαλώντας κύματα εναλλασσόμενων συναισθημάτων και αντιδράσεων. Στην αρχή, η έναρξή του κινητοποίησε τη Δύση, ενισχύοντας την αλληλεγγύη και την υποστήριξή της προς την Ουκρανία, αν και όχι άμεσα, αλλά ουσιαστικά – και στην Ουκρανία, και στους πρόσφυγες. Υπήρχε τότε η αίσθηση ότι ο πόλεμος θα μπορούσε να λήξει σύντομα. Ωστόσο, παρατηρούμε ότι σήμερα έχουμε αρχίσει να συνηθίζουμε την ύπαρξή του. Παρά το γεγονός ότι ο πόλεμος δεν έχει προκαλέσει ακόμη μεγάλες πολιτικές αλλαγές, έχει επιτρέψει στη Δύση να γίνει πιο ορατή στο παγκόσμιο σκηνικό. Ο Πούτιν διαπίστωσε ότι η Δύση όχι μόνο υπάρχει, αλλά μπορεί να δράσει με σχετική αλληλεγγύη, κάτι που αρχικά δεν πίστευε.
Πλέον, η στρατηγική του επικεντρώνεται στην αποδυνάμωση αυτής της ενότητας. Κατά την άποψή μου, η πραγματική πολιτική αλλαγή θα έρθει μετά τη νίκη της Ουκρανίας, καθώς θα αποδειχθεί ότι τα αυταρχικά καθεστώτα, όπως εκείνα που ο Πούτιν φιλοδοξεί να ηγηθεί, δεν έχουν μέλλον. Το μέλλον του κόσμου συνδέεται αναπόφευκτα με τις φιλελεύθερες δημοκρατίες της Δύσης.
Αυτό που θεωρώ σημαντικό είναι ότι η νίκη της Ουκρανίας θα μπορούσε να προκαλέσει μια γεωπολιτική μετατόπιση, φέρνοντας την Ανατολή πιο κοντά στο κέντρο των παγκόσμιων εξελίξεων. Βλέπουμε ήδη την εμφάνιση μιας «νέας γραμμής» κρατών που σχηματίστηκε μετά την πτώση του τείχους του Βερολίνου και την κατάρρευση του κομμουνισμού. Ο κεντρικός άξονας αυτής της γραμμής περιλαμβάνει το Κίεβο, τη Βαρσοβία και το Βερολίνο. Αυτός ο άξονας μπορεί να εξελιχθεί σε ένα νέο, σταθερό γεωπολιτικό κέντρο του κόσμου, καθώς έχει περάσει τη δοκιμασία του πολέμου και έχει αναδυθεί ισχυρότερος.
Θα υπάρξει περισσότερη δημοκρατία στον κόσμο;
Τυπικά, ναι. Η δημοκρατία, ως έννοια, έχει καταστεί ένας από τους κυρίαρχους πολιτικούς στόχους παγκοσμίως. Ακόμη και τα πιο αυταρχικά καθεστώτα τείνουν να αυτοαποκαλούνται δημοκρατίες, υπονοώντας ότι η ιδέα της λαϊκής κυριαρχίας έχει πλέον γίνει παγκόσμιο πρότυπο, τουλάχιστον σε όνομα. Ένα κλασικό παράδειγμα είναι η Βόρεια Κορέα, η οποία ονομάζεται Λαϊκή Δημοκρατία της Κορέας, καθώς και η Ρωσία, η οποία προβάλλει τον εαυτό της ως δημοκρατία, παρά την έλλειψη πραγματικών δημοκρατικών διαδικασιών.
Η δημοκρατία έχει υιοθετηθεί σε μεγάλο βαθμό, όμως πολύ συχνά είναι εξωπραγματική και δηλωτική. Για παράδειγμα, τα αδύναμα θεσμικά δημοκρατικά καθεστώτα συχνά εξελίσσονται σε ολιγαρχίες. Αυτό παρατηρείται σε χώρες όπως η Ουκρανία, αλλά ακόμη και στην Αμερική, όπως φαίνεται από τη σύγχρονη πολιτική κατάσταση με τη φιγούρα του Τραμπ.
Επίσης, τις τελευταίες δύο δεκαετίες, η δημοκρατία έχει φέρει στην εξουσία λαϊκιστές ηγέτες, οι οποίοι μπορεί τυπικά να παρουσιάζονται ως δημοκράτες, αλλά στην πράξη ακολουθούν λαϊκιστικές πολιτικές με αυταρχικές τάσεις. Η δημοκρατία χρησιμοποιείται πολλές φορές ως μέσο για την επιβολή μιας ηγεσίας με περιορισμένη διαφάνεια και ελευθερίες.
Έτσι, αν και η δημοκρατία συνεχίζει να αποτελεί έναν σημαντικό στόχο σε παγκόσμιο επίπεδο, οι προκλήσεις που αντιμετωπίζει σήμερα σχετίζονται κυρίως με τον λαϊκισμό, την εξασθένιση των θεσμών και την πιθανή ολίσθηση προς ολιγαρχικά μοντέλα εξουσίας.
Όσον αφορά την Ουκρανία, μπορούμε να μιλήσουμε για δημοκρατική ανάπτυξη;
Η συζήτηση για τη δημοκρατική ανάπτυξη της Ουκρανίας εν μέσω πολέμου είναι πολυσύνθετη. Ο πόλεμος, αναμφίβολα, θέτει περιορισμούς στην εφαρμογή των δημοκρατικών διαδικασιών, καθώς πολλές από τις κανονικές δημοκρατικές πρακτικές καθίστανται αδύνατες ή δυσχεραίνουν. Ωστόσο, η απόφαση να διατηρηθεί η δημοκρατία εξαρτάται κυρίως από τον ουκρανικό λαό.
Η Ουκρανία έχει δείξει μια ισχυρή θέληση να παραμείνει προσηλωμένη στη δημοκρατία, όπως μαρτυρούν οι εξεγέρσεις του πρώτου και του δεύτερου Μαϊντάν, που αποτελούσαν διαδηλώσεις υπέρ της δημοκρατικής διακυβέρνησης. Αν και ο Ζελένσκι, ο οποίος ανέβηκε στην εξουσία ως λαϊκιστής ηγέτης, έχει δείξει κατά τη διάρκεια του πολέμου σημαντικές ηγετικές ικανότητες, η φύση του λαϊκισμού είναι τέτοια που συνήθως ενέχει κινδύνους για τη δημοκρατία, διότι προσφέρει απλοϊκές λύσεις που δεν μπορούν πάντα να εφαρμοστούν.
Η Ουκρανία, ως νεοσύστατο κράτος, αντιμετωπίζει τον αυταρχισμό, όπως συνέβη κατά την προεδρία του Γιανουκόβιτς, αλλά έχει δείξει σημάδια ανθεκτικότητας, αναπτύσσοντας έναν βαθμό «ανοσίας» στην αυταρχική διακυβέρνηση. Παρ’ όλα αυτά, η απειλή αυτή εξακολουθεί να υφίσταται. Ο σημαντικότερος παράγοντας για τη συνέχιση της δημοκρατίας στην Ουκρανία είναι η δημιουργία ισχυρών πολιτικών εγχειρημάτων που θα λειτουργήσουν ως αντίβαρα στην εξουσία και θα εξασφαλίσουν έναν υγιή ανταγωνισμό.
Η ανάπτυξη ισχυρής αντιπολίτευσης ή νέων πολιτικών κινήσεων, όπως ένα ενδεχόμενο κόμμα υπό την ηγεσία του Zaluzhny, θα συμβάλει στη σταθερότητα της ουκρανικής δημοκρατίας. Ανεξαρτήτως του αν ο Ζελένσκι παραμείνει στην εξουσία, η ύπαρξη μιας ισχυρής αντιπολίτευσης αποτελεί προϋπόθεση για τη διατήρηση των δημοκρατικών θεσμών.
Εν τέλει, η Ουκρανία φαίνεται καταδικασμένη να πορευθεί στο δημοκρατικό μονοπάτι, παρά τις προκλήσεις που αντιμετωπίζει.
Σας ευχαριστώ πολύ για την ενδιαφέρουσα συζήτηση.
Συζητούσε η Γαλήνη Μασλιούκ.
Μετάφραση της Γαλήνης Μασλιούκ.