Μώκου Δέσποινα – Διεθνολόγος Παντείου Πανεπιστημίου Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών

 

«Η εμπορία ανθρώπων είναι έγκλημα που δεν θα πρέπει να έχει θέση στις κοινωνίες μας. Και όμως, οι εγκληματίες εξακολουθούν να διακινούν τα θύματα, κυρίως γυναίκες και παιδιά…»

                                                                                                        Ίλβα Γιόχανσον

Επίτροπος Εσωτερικών Υποθέσεων ΕΕ (14/4/2021)

Η Εμπορία Ανθρώπων, ή αλλιώς γνωστή ως Human Trafficking, αποτελεί μία διαχρονική μορφή δουλείας που υπάρχει από την αρχαιότητα, συνεχίζεται μέχρι  σήμερα και θα συνεχίσει να απασχολεί την ανθρωπότητα για ακόμα μεγαλύτερο χρονικό διάστημα. Η εμπορία ανθρώπων είναι η εκμετάλλευση ανθρώπων, οι οποίοι βρίσκονται σε εξαιρετικά δύσκολες και ευάλωτες συνθήκες ζωής, ανεξάρτητα από την  ηλικία, το φύλο, την κοινωνική ή οικονομική τους κατάσταση. Η εμπορία ανθρώπων είναι μια άκρως επικερδής εγκληματική δραστηριότητα η οποία αποφέρει τεράστιο κέρδος στους εγκληματίες, ενώ συνεπάγεται τρομερό κόστος για την ανθρώπινη κοινωνία. Η εμπορία ανθρώπων αποτελεί ιδιαίτερα σοβαρό έγκλημα, αφού θεωρείται ως το τρίτο, σε σειρά, μεγαλύτερο έγκλημα στον κόσμο, μετά το εμπόριο όπλων και ναρκωτικών[1] ενώ απαγορεύεται από τον Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης ως σοβαρή παραβίαση των θεμελιωδών δικαιωμάτων.

1. ΑΙΤΙΑ

Τα αίτια της εμπορίας ανθρώπων είναι ένα σημείο στο οποίο συγκλίνουν και συμφωνούν οι περισσότερες έρευνες για την εμπορία ανθρώπων και τα οποία οφείλονται κατά κύριο λόγο σε πολιτισμικούς και κοινωνικοοικονομικούς παράγοντες ενώ ερμηνεύονται κατά ένα μέρος από τις άθλιες συνθήκες που επικρατούν στις χώρες προέλευσης, και κατά δεύτερο μέρος από τις συνθήκες εκμετάλλευσης που επικρατούν στις χώρες διακίνησης και προορισμού των θυμάτων. Οι παράγοντες οι οποίοι υποβοηθούν και ωθούν τις εγκληματικές ομάδες να δραστηριοποιηθούν και να επεκτείνουν την δράση τους στην εμπορία ανθρώπων είναι αρκετοί:

• Ο πιο βασικός παράγοντας της έξαρσης του φαινομένου της εμπορίας ανθρώπων αποτελεί, χωρίς καμία αμφιβολία, το μεγάλο οικονομικό όφελος, τα τεράστια οικονομικά κέρδη τα οποία αποφέρει στις εγκληματικές ομάδες (Scarpa, 2008).
• Οι διαφορές που υπάρχουν στην ανάπτυξη των διαφόρων κρατών, καθώς και οι οικονομικές και κοινωνικές ανεπάρκειές τους (Okubo & Shelley, 2011).
• Παράλληλα η φτώχεια και η οικονομική εξαθλίωση που βιώνουν τεράστιες ομάδες πληθυσμών παγκοσμίως είναι άλλος ένας παράγοντας που διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στην έξαρση του φαινομένου της εμπορίας ανθρώπων, γεγονός το οποίο τους καθιστά ιδιαίτερα επισφαλείς απέναντι στις ομάδες διακινητών (Williams, 1997).
• Κενά ή μη εφαρμογή της νομοθεσίας καθώς και η διαφθορά. Η εφαρμογή των νομικών κειμένων των διεθνών οργανισμών που αναφέρονται στην εκμετάλλευση των ανθρώπων, εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τη συνεργασία που δείχνουν οι εθνικές κυβερνήσεις (Εμκε – Πουλοπούλου, 2002).
• Οι πολεμικές ή εμφύλιες συγκρούσεις, στις οποίες διαπλέκονται πολλά κράτη και ομάδες σε ολόκληρο τον κόσμο. Οι κοινωνικές, πολιτικές και οικονομικές αναταραχές, ως αποτέλεσμα των πολεμικών συρράξεων, αυξάνουν και μεγιστοποιούν τον κίνδυνο της εμπορευματοποίησης ευπαθών ομάδων και της εκμετάλλευσης των πληγέντων πληθυσμών (Scarpa, 2008; Okubo & Shelley, 2011).

2. ΜΟΡΦΕΣ ΕΜΠΟΡΙΑΣ ΑΝΘΡΩΠΩΝ

Οι περισσότεροι άνθρωποι όσον αφορά τον όρο «εμπορία ανθρώπων» τείνουν να σκέφτονται συνήθως τη σεξουαλική εκμετάλλευση, αλλά βεβαίως υπάρχουν και άλλοι λόγοι για τους οποίους τα άτομα διακινούνται (United Nations, 2008), όπως:

• Καταναγκαστική ή υποχρεωτική εργασία

Χαρακτηριστικό γνώρισμα της καταναγκαστικής εργασίας αποτελεί το γεγονός ότι, ένα άτομο, ανεξαρτήτου φύλου, αναγκάζεται να παρέχει κάποιου είδους εργασία παρά τη θέλησή του, υπό την ύπαρξη απειλών ή σωματικής και ψυχολογικής βίας και σημαντικών περιορισμών στην ελεύθερη βούλησή του, φαινόμενο το οποίο μπορεί να συναντηθεί σε χώρες της Αφρικής αλλά και της Ασίας (Scarpa, 2008).

• Σεξουαλική εκμετάλλευση

Σύμφωνα με τα Ηνωμένα Έθνη (2009), το εμπόριο με απώτερο σκοπό τη σεξουαλική εκμετάλλευση  αντιπροσωπεύει το 79% αυτών που διακινούνται παγκοσμίως και συχνότερα αφορά γυναίκες και νεαρά κορίτσια. Με απλά λόγια, διακίνηση σεξουαλικής εκμετάλλευσης σημαίνει «στρατολόγηση, φιλοξενία, μεταφορά, παροχή ή απόκτηση ατόμου για σκοπούς εμπορικής σεξουαλικής πράξης» (State Department 2006:25). Οι ομάδες των διακινητών προς αναζήτηση των θυμάτων τους, στοχεύουν κατά κύριο λόγο σε συμπλέγματα   ατόμων και πληθυσμούς παγκοσμίως, με χαμηλό βιοποριστικό, κοινωνικό, αλλά και μορφωτικό επίπεδο, σε πληθυσμούς ατόμων οι οποίοι πλήττονται από τη φτώχεια και τις κακές συνθήκες διαβίωσης, ενώ δεν έχουν ιδιαίτερα περιθώρια κοινωνικής και οικονομικής απασχόλησης (Burke, 2013).

• Εμπόριο οργάνων και ιστών ανθρωπίνου σώματος

Μία ακόμη ιδιαίτερα σημαντική μορφή εμπορίας ανθρώπων αποτελεί η διακίνηση και η εμπορία οργάνων και ιστών ανθρωπίνου σώματος. Βασικός στόχος αυτής της διαδικασίας αποτελεί η μεταμόσχευση ζωτικών οργάνων από υγιή ή ακόμα και από αποθανόντα άτομα, ώστε να αποκατασταθεί η φυσιολογική λειτουργία ενός άλλου ζωτικού οργανισμού (Burke, 2013). Το παράνομο εμπόριο ζωτικών οργάνων είναι ένα φαινόμενο με ιδιαίτερη απήχηση σε πολλές χώρες του κόσμου, όπως είναι λ.χ. η Ινδία, η Λαϊκή Δημοκρατία της Κίνας, η Αίγυπτος, η Συρία, η Τουρκία και το Ιράκ, με την παράνομη αφαίρεση, αγορά και πώληση νεφρών να αποτελεί την πιο διαδεδομένη και πιο συχνή μορφή εμπορίας και παράνομης διακίνησης ανθρωπίνων ζωτικών οργάνων (Scarpa, 2008).

• Το εμπόριο βρεφών για παράνομες υιοθεσίες

Εξίσου σημαντική μορφή καταστρατήγησης της έννοιας του ανθρώπου και της ανθρώπινης ζωής, μέσω του φαινομένου της εμπορίας ανθρώπων, αποτελούν και οι παράνομες υιοθεσίες. Πολλές είναι και οι περιπτώσεις στις οποίες τα κυκλώματα διακινητών βρεφών για παράνομη υιοθεσία απαγάγουν τα βρέφη από τις οικογένειες τους και αμέσως μετά, τα διαθέτουν προς υιοθεσία στις νέες τους οικογένειες. Τέλος, όσοι αποδέχονται διακινηθέντα παιδιά ή βρέφη μπορεί να είναι, κυκλώματα εμπορίας ζωτικών οργάνων, όπως αναφέρθηκε και προγενέστερα, ενώ συναντώνται και περιπτώσεις παράνομης υιοθεσίας παιδιών, προκειμένου αργότερα, στο μέλλον, να χρησιμοποιηθούν για σκοπούς καταναγκαστικής εργασίας, επαιτείας στον δρόμο ή σεξουαλικής εκμετάλλευσης και παιδικής πορνογραφίας (Scarpa, 2008).

• Στρατολόγηση ανηλίκων σε ένοπλες ομάδες.

Αυτό το φαινόμενο παρατηρείται, κυρίως, σε εμπόλεμες και σε πολιτικά ασταθείς περιοχές (Συκιώτου, 2003). Σε ορισμένες χώρες του κόσμου, αρκετές είναι οι περιπτώσεις στις οποίες ανήλικα παιδιά στρατολογούνται και αναγκάζονται υποχρεωτικά να υπηρετήσουν στρατιωτικά συμφέρονται και σκοπούς (Burke, 2013; Scarpa, 2008). Σε αρκετές χώρες του κόσμου, όπως είναι η Σομαλία, η Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό, η Αγκόλα, η Ουγκάντα, η Λιβερία, η Σρι Λάνκα κ.α., πάρα πολλά ανήλικα παιδιά, απαγάγονται ή εξαναγκάζονται, μέσω σωματικής ή ψυχολογικής βίας, να εξυπηρετήσουν στρατιωτικά ή τρομοκρατικά συμφέροντα και ιδεολογίες, με κίνδυνο να χάσουν ακόμα και την ίδια τους τη ζωή[2].

3. ΝΟΜΟΘΕΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΜΠΟΡΙΑ ΕΝΘΡΩΠΩΝ

Τα τελευταία χρόνια, λόγω ιδίως της αύξησης του φαινομένου της εμπορίας ανθρώπων, τέθηκαν σε ισχύ αρκετά νομικά κείμενα ενάντια στην εμπορία ανθρώπων, τα οποία στην πλειοψηφία τους έχουν ενταχθεί στην εσωτερική έννομη τάξη. Οι διεθνείς και ευρωπαϊκές ρυθμίσεις των τελευταίων ετών, έχουν ως κύριο στόχο την προστασία των θεμελιωδών ανθρωπίνων δικαιωμάτων των θυμάτων, δηλαδή έχουν αποκτήσει, όπως θα διαφανεί στη συνέχεια από την επισκόπησή τους, ένα έντονα προστατευτικό και θυματοκεντρικό πρόσημο.

Διεθνή και Ευρωπαϊκά νομοθετικά κείμενα

1. Το Πρωτόκολλο του Palermo

Το Πρωτόκολλο του Palermo[3] αποτελεί το πρώτο νομικά δεσμευτικό κείμενο που καλύπτει όλες τις πτυχές του φαινομένου της διακίνησης προσώπων η οποία συντελείται στο πλαίσιο μιας εγκληματικής οργάνωσης, ενώ ταυτόχρονα τονίζεται ότι η συναίνεση του θύματος στη αποσκοπούμενη εκμετάλλευσή του, δεν λαμβάνεται υπ’ όψιν. Το Πρωτόκολλο ορίζει ως σκοπούς του, όχι μόνο την ποινικοποίηση συγκεκριμένων συμπεριφορών που εμπίπτουν στην τυπολογία του εγκλήματος της εμπορίας ανθρώπων, αλλά και την παροχή προστασίας και αρωγής στα θύματα και τη διεθνή συνεργασία των συμβεβλημένων κρατών, προκειμένου να επιτύχουν τους παραπάνω στόχους.

2. Η Σύμβαση του Συμβουλίου της Ευρώπης ενάντια στην εμπορία ανθρώπων

Η Σύμβαση του Συμβουλίου της Ευρώπης ενάντια στην εμπορία ανθρώπων[4] συμπληρώνει το Πρωτόκολλο του Παλέρμο, έχοντας κύριο στόχο την προστασία των θυμάτων εμπορίας, την εγγύηση της ισότητας των φύλων και την πρόβλεψη μηχανισμών εφαρμογής των ρυθμίσεών της. Με τη σύμβαση αυτή έγινε ακόμα πιο ξεκάθαρο, ότι στο εξής το βασικό στοιχείο των νομοθετικών ρυθμίσεων για την καταπολέμηση της εμπορίας ανθρώπων, είναι ο προστατευτικός και θυματοκεντρικός τους χαρακτήρας.

3. Οδηγία 2011/36/ΕU[5] του Ευρωπαϊκού κοινοβουλίου και του Συμβουλίου για την πρόληψη και την καταπολέμηση της εμπορίας ανθρώπων και για την προστασία των θυμάτων της
4. Οδηγία 2012/29/EU του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου για την καθιέρωση των ελάχιστων εγγυήσεων για τα δικαιώματα, την υποστήριξη και την προστασία θυμάτων εγκληματικών πράξεων
5. Προαιρετικό Πρωτόκολλο στη Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού σχετικά με την εμπορία παιδιών, την παιδική πορνεία και παιδική πορνογραφία

Το Προαιρετικό Πρωτόκολλο[6] υιοθετήθηκε από τη Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ και άνοιξε για υπογραφή, κύρωση και προσχώρηση, με την απόφαση 54/263 στις 25 Μαΐου 2000.

6. Οδηγία 2004/80/EC για την αποζημίωση των θυμάτων εγκληματικών πράξεων

Η οδηγία[7] αυτή δημιουργεί ένα σύστημα συνεργασίας για τη διευκόλυνση της αποζημίωσης των θυμάτων εγκληματικών πράξεων – πράξεις που συνιστούν εκ προθέσεως έγκλημα βίας – σε υποθέσεις με διασυνοριακό χαρακτήρα και ορίζει ότι πρέπει να συσταθεί μηχανισμός αποζημίωσης σε όλα τα κράτη-μέλη.

7. Καταστατικό της Ρώμης του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου[8]

Σύμφωνα με το καταστατικό της Ρώμης, πτυχές της εμπορίας ανθρώπων, μπορούν υπό προϋποθέσεις να συνιστούν εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας ή εγκλήματα πολέμου.

8. Απόφαση Γενικής Συνέλευσης Ηνωμένων Εθνών υπ’ αριθμόν 40/3429

Από το Νοέμβριο του 1985, η δίκαιη αποκατάσταση και αποζημίωση των θυμάτων από το δράστη, αναφέρονται επίσης στη Διακήρυξη των Ηνωμένων Εθνών για τις «Βασικές Αρχές για την Απόδοση Δικαιοσύνης στα Θύματα Εγκλήματος και Κατάχρησης Εξουσίας».

9. Χάρτης θεμελιωδών δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης

 

4. ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ – ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΟΥ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΟΣ

Η εμπορία ανθρώπων είναι υψηλά στην ατζέντα πολλών κυβερνήσεων καθώς και τοπικών και διεθνών οργανώσεων ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Η μάχη είναι μακρά και δύσκολη, διότι οι ιστορίες επιτυχίας όσον αφορά τον αριθμό των θυμάτων που διασώθηκαν και ο αριθμός των παραβατών που διώκονται παραμένει μικρός σε σύγκριση με τις εκτιμήσεις του αριθμού των ατόμων που διακινούνται.

Το Συμβούλιο της Ευρώπης ιδρύθηκε το 1949 με στόχο την «επίτευξη στενότερης ενότητας μεταξύ των μελών του, ώστε να διαφυλαχθούν και να προωθηθούν τα κοινά ιδεώδη και οι αρχές και να ευνοηθεί η οικονομική πρόοδός τους». Σήμερα αριθμεί 47 μέλη, ενώ καθεστώς παρατηρητή έχει παραχωρηθεί στην Αγία Έδρα, τις ΗΠΑ, την Ιαπωνία, τον Καναδά, και το Μεξικό. Το Ισραήλ παρίσταται ως παρατηρητής στις εργασίες της Κοινοβουλευτικής Συνέλευσης του Συμβουλίου. Κύριος στόχος του Συμβουλίου της Ευρώπης είναι η προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, της κοινοβουλευτικής δημοκρατίας και του κράτους δικαίου στα κράτη μέλη του[9]. Δε θα μπορούσε λοιπόν το Συμβούλιο της Ευρώπης να είναι αμέτοχο απέναντι στο τόσο μεγάλο πρόβλημα της εμπορίας ανθρώπων.

 Α. Συστάσεις Συμβουλίου της Ευρώπης[10]

Δεδομένου ότι το Συμβούλιο της Ευρώπης ανησυχεί για τη διαφύλαξη και προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και η εμπορία ανθρώπων υπονομεύει τις αξίες αυτές, είναι λογικό να μη μείνει αμέτοχο απέναντι σε αυτό το τεράστιο πρόβλημα, στο οποίο δραστηριοποιήθηκε έντονα από τη δεκαετία του 90, υιοθετώντας πλήθος Συστάσεων αρχικά με τη συμβολή της Επιτροπής Υπουργών και στη συνέχεια με την Κοινοβουλευτική Συνέλευση, μέχρι τη Σύμβαση του Συμβουλίου της Ευρώπης για τη δράση κατά της εμπορίας ανθρώπων.

1. Η Σύσταση R (1991) 11 ήταν ουσιαστικά το πρώτο διεθνές κείμενο που ασχολήθηκε

συνολικά με την αντιμετώπιση των ζητημάτων της σεξουαλικής εκμετάλλευσης, της πορνογραφίας και της πορνείας, καθώς και της σωματεμπορίας παιδιών και νέων ενηλίκων.

2. Η Σύσταση 1325 (1997), για τη διακίνηση και εμπορία γυναικών και την καταναγκαστική πορνεία στα κράτη μέλη του Συμβουλίου της Ευρώπης.
3. Η Σύσταση R (1997) 13 για τον εκφοβισμό μαρτύρων και τα δικαιώματα υπεράσπισης.
4. Η Σύσταση R (2000) 11 για την ανάληψη δράσης κατά της διακίνησης και εμπορίας

ανθρώπων με σκοπό την σεξουαλική τους εκμετάλλευση.

5. Η Σύσταση 1450 (2000) για τη βία κατά των γυναικών στην Ευρώπη.
6. Η Σύσταση 1467 (2000) για την λαθρομετανάστευση και τον αγώνα κατά των διακινητών.
7. Η Σύσταση R (2001) 16 για την προστασία των παιδιών από τη σεξουαλική εκμετάλλευση.
8. Η Ολομέλεια της Κοινοβουλευτικής Συνέλευσης του Συμβουλίου της Ευρώπης με την υιοθέτηση της Σύστασης R (2002) 1545 για την εκστρατεία ενάντια στην παράνομη

διακίνηση γυναικών, πρότεινε την κατάρτιση της Ευρωπαϊκής Σύμβασης για την Εμπορία Γυναικών στηριζόμενη στον ορισμό της εμπορίας που περιέχεται στην Σύσταση R (2000) 11 της Επιτροπής Υπουργών και η οποία είναι ανοικτή και σε κράτη μη μέλη του Συμβουλίου της Ευρώπης.

9. Η Σύσταση 1610 (2003) σχετικά με τη μετανάστευση που σχετίζεται με την εμπορία και διακίνηση γυναικών καθώς και την πορνεία.
10. Η Σύσταση 1611 (2003) ασχολήθηκε με τη διακίνηση και εμπορία οργάνων στην

Ευρώπη.

11. Η Σύσταση 1663 (2004) για την οικογενειακή δουλεία: καταναγκασμός, au pairs και νύφες δι’ αλληλογραφίας.

Οι παραπάνω Συστάσεις προτείνουν νομοθετικά και εκτελεστικά μέτρα για την καταπολέμηση, πρόληψη και προστασία των θυμάτων καθώς και ρυθμίσεις για ποινική

νομοθέτηση, με βοηθητικό εργαλείο την εντατική συνεργασία των κρατών και τη σύμπραξη με σχετικούς οργανισμούς.

Β. Από τις Συστάσεις στη Σύμβαση του Συμβουλίου της Ευρώπης για τη Δράση κατά της Εμπορίας Ανθρώπων

Για τη σύνταξη της Σύμβασης του Συμβουλίου της Ευρώπης για τη Δράση κατά της Εμπορίας Ανθρώπων συγκροτήθηκε το 2003 ειδική επιτροπή (Committee on Action against Trafficking in Human Beings), με πρωτοβουλία της Επιτροπής Υπουργών του Συμβουλίου. Η εν λόγω Σύμβαση υπεγράφη το 2005 στη Βαρσοβία ενώ τέθηκε σε ισχύ την 1η Φεβρουαρίου 2008, και συνιστά την πρώτη συμβατική προσπάθεια του Συμβουλίου της Ευρώπης με στόχο την αντιμετώπιση του φαινομένου της εμπορίας ανθρώπων[11].

Η Σύμβαση του Συμβουλίου της Ευρώπης για τη δράση κατά της εμπορίας ανθρώπων προβλέπει στο έβδομο κεφάλαιο (άρθρα 36-38) τη θέσπιση ενός ανεξάρτητου μηχανισμού παρακολούθησης της εφαρμογής της από τα συμβαλλόμενα μέρη. Η σύσταση του συνιστά σημαντική καινοτομία και προσδίδει προστιθέμενη αξία στο κείμενο της Σύμβασης δεδομένου ότι η θέσπιση ελεγκτικού μηχανισμού ενισχύει την εφαρμογή των διατάξεων της Σύμβασης και συμβάλλει στην αποτελεσματικότερη αντιμετώπιση του φαινομένου της εμπορίας και της προστασίας των θυμάτων. Σύμφωνα με τα οριζόμενα στα άρθρα 36 και 37 ο εν λόγω μηχανισμός έχει δύο πυλώνες, την Ομάδα των Εμπειρογνωμόνων για την καταπολέμηση της εμπορίας ανθρώπων (Group of Experts on action against trafficking in human beings – GRETA) και την Επιτροπή των Συμβαλλόμενων Μερών (Committee of the Parties):

1. GRETA: ο πρώτος πυλώνας του μηχανισμού παρακολούθησης (εποπτεία και εκθέσεις)

Με το άρθρο 36 της Σύμβασης του Συμβουλίου της Ευρώπης συστάθηκε η Ομάδα εμπειρογνωμόνων για τη δράση κατά της διακίνησης και εμπορίας ανθρώπων (GRETA), προκειμένου να παρακολουθεί την εφαρμογή της σύμβασης. Το όργανο αυτό μαζί με την Επιτροπή των Συμβαλλόμενων Μερών, αποτελεί το μηχανισμό παρακολούθησης του εν λόγω διεθνούς κειμένου, που συνιστά και ένα από τα πιο δυνατά όπλα που διαθέτει η σύμβαση[12].

Η GRETA ορίστηκε ότι θα αποτελείται από δέκα έως δεκαπέντε μέλη και για τη σύνθεσή της λαμβάνεται υπόψη η ισότητα των φύλων, η γεωγραφική ισορροπία, η αντιπροσώπευση των κύριων νομικών συστημάτων καθώς και η πολυεπιστημονική εμπειρογνωμοσύνη. Τα μέλη της προέρχονται από ποικίλα υπόβαθρα (νομικοί, αξιωματούχοι υπεύθυνοι για την επιβολή του νόμου, ψυχολόγοι, ιατροί, εκπρόσωποι της κοινωνίας των πολιτών κ.α.) και επιλέγονται βάσει της επαγγελματικής τους εμπειρίας στους τομείς που καλύπτει η σύμβαση. Η θητεία των μελών της GRETA είναι τετραετής και μπορεί να ανανεωθεί μόνο μια φορά. Προβλέπεται ότι τα μέλη συμμετέχουν με την ατομική τους ιδιότητα, είναι ανεξάρτητοι και αμερόληπτοι κατά την άσκηση των καθηκόντων τους αλλά και διαθέσιμοι να διεκπεραιώνουν το έργο τους κατά αποτελεσματικό τρόπο, και ότι η διαδικασία εκλογής καθορίζεται από την Επιτροπή των Υπουργών με τη σύμφωνη ομόφωνη γνώμη των συμβαλλόμενων μερών, ενώ ο εσωτερικός κανονισμός καθορίζεται απευθείας από την GRETA.

Η διαδικασία αξιολόγησης της εφαρμογής των υποχρεώσεων προβλέπεται από το άρθρο 38 της σύμβασης με αρκετές λεπτομέρειες. Προβλέπεται ότι η αξιολόγηση χωρίζεται σε κύκλους, η διάρκεια και η έναρξη των οποίων καθώς και οι ειδικές διατάξεις στις οποίες στηρίζεται η αξιολόγηση καθορίζονται από τη GRETA. Η αξιολόγηση μπορεί να γίνεται με βάση ερωτηματολόγια που καταρτίζει η GRETA και είναι υποχρεωμένα να απαντούν τα συμβαλλόμενα κράτη, ακόμη λαμβάνοντας υπόψη άλλες πληροφορίες που δίνονται από τα συμβαλλόμενα μέρη και την κοινωνία τους στη GRETA, ύστερα όμως από αίτηση της τελευταίας και με βάση την εικόνα που αποκομίζει από επισκέψεις σε κράτη μέρη. Το πρώτο ερωτηματολόγιο που εκδόθηκε, αν και αποτελεί ξεκάθαρα ένα σημαντικό εργαλείο παρακολούθησης της Σύμβασης, είχε κάποια κενά σε σχέση με όσα ορίζονταν σε αυτήν και έπρεπε να ενισχυθεί με πιο συγκεκριμένες ερωτήσεις. Αυτό όμως που διαφοροποιεί σαφέστατα το μηχανισμό παρακολούθησης της Σύμβασης σε σχέση με άλλους μηχανισμούς παρακολούθησης των αντίστοιχων κειμένων, είναι η δυνατότητα της GRETA να προβαίνει σε επισκέψεις στις συμβαλλόμενες χώρες χωρίς να απαιτείται να έχει λάβει προηγουμένως ειδική άδεια.

Με τα παραπάνω στοιχεία καταρτίζεται σχέδιο έκθεσης, σύμφωνα με τα οριζόμενα στη Σύμβαση του Συμβουλίου της Ευρώπης, το οποίο υποβάλλεται στο συμβαλλόμενο κράτος για σχολιασμό και στη συνέχεια καταρτίζεται η τελική έκθεση και τα συμπεράσματα που αποστέλλονται στα υπό αξιολόγηση κράτη-μέρη και στην Επιτροπή των Συμβαλλόμενων Μερών. Η έκθεση, τα συμπεράσματα και τα σχόλια του κράτους δημοσιεύονται.

Στη συνέχεια η Επιτροπή των Συμβαλλόμενων Μερών δύναται να υιοθετήσει με βάση την έκθεση και τα συμπεράσματα της GRETA, κάποιες συστάσεις που απευθύνονται στο συγκεκριμένο συμβαλλόμενο μέρος και αφορούν στα μέτρα που πρέπει να ληφθούν για την εφαρμογή των συμπερασμάτων της GRETA, ορίζοντας μάλιστα εάν είναι απαραίτητο μια ημερομηνία για την υποβολή στοιχείων σχετικών με την εφαρμογή τους που στοχεύουν στην προώθηση της συνεργασίας με το εν λόγω συμβαλλόμενο μέρος για την ορθή εφαρμογή της Σύμβασης[13].

Το έργο της GRETA στην αποσαφήνιση του ουσιαστικού περιεχομένου των βασικών υποχρεώσεων των συμβαλλόμενων μερών που περιέχονται τόσο στη Σύμβαση του Συμβουλίου της Ευρώπης, όσο και στο Πρωτόκολλο των Ηνωμένων Εθνών, θα μπορούσε να αντισταθμίσει τον εν μέρει «αδύναμο» μηχανισμό εφαρμογής του Πρωτοκόλλου των Ηνωμένων Εθνών. Το σημαντικό είναι ότι το όργανο αυτό χρησιμοποιεί μια ολοκληρωμένη μεθοδολογία η οποία επιτρέπει την αξιολόγηση και την παρακολούθηση της κρατικής δράσης για την πρόληψη και την αντιμετώπιση των βαθύτερων αιτιών της εμπορίας ανθρώπων.

Η συνολική παρέμβαση της GRETA όσον αφορά το πρόβλημα της εμπορίας ανθρώπων, αντανακλά τον έντονο ανταγωνισμό που υπάρχει στο χώρο για επιρροή και εξουσία, αλλά ταυτόχρονα μαρτυρά και τη βούληση της να διαδραματίσει πρωταγωνιστικό ρόλο στην καταπολέμηση του φαινομένου και να ξεπεράσει τα στεγανά του Συμβουλίου της Ευρώπης και της σχετικής Σύμβασης. Φαίνεται αποφασισμένη να μην περιοριστεί στον οριοθετημένο ρόλο, τις διαδικασίες και τις αρμοδιότητες της αλλά να ασχοληθεί με την ουσία του ζητήματος, αγνοώντας τις υπόλοιπες ενέργειες άλλων φορέων.

1. Η Επιτροπή των Συμβαλλόμενων Μερών: ο δεύτερος πυλώνας του μηχανισμού παρακολούθησης[14]

Ο δεύτερος πυλώνας του μηχανισμού παρακολούθησης, η Επιτροπή των Συμβαλλόμενων Μερών (Committee of the Parties), είναι ένα πολιτικό όργανο, το οποίο συγκροτείται από τους αντιπροσώπους της Επιτροπής Υπουργών του Συμβουλίου της Ευρώπης εκείνων των κρατών μελών του Συμβουλίου που είναι μέρη στη Σύμβαση αλλά και από αντιπροσώπους των μερών της Σύμβασης που δεν είναι μέλη του Συμβουλίου της Ευρώπης. Αρμοδιότητα της Επιτροπής είναι η κατάρτιση Συστάσεων με βάση τις Εκθέσεις και τα Συμπεράσματα της Ομάδας Εμπειρογνωμόνων (GRETA), οι οποίες απευθύνονται σε κάθε συμβαλλόμενο μέρος και αφορούν στα μέτρα που πρέπει να ληφθούν προκειμένου να συμμορφωθούν με τις επιταγές της Σύμβασης. Σχετικά με το σύστημα αξιολόγησης που θεσπίζεται, στο άρθρο 38 της Σύμβασης αναφέρεται ότι βασίζεται στις κρατικές εκθέσεις (reporting system). Η Σύμβαση δεν προβλέπει την υποβολή ατομικών ή συλλογικών προσφυγών στην Επιτροπή, γεγονός που σημαίνει ότι τα θύματα και οι μη κυβερνητικές οργανώσεις δεν μπορούν να υποβάλλουν προσφυγή κατά ενός κράτους που δεν συμμορφώνεται με τις υποχρεώσεις που απορρέουν από αυτή. Η άσκηση ελέγχου μπορεί να αντανακλά το ανθρωποκεντρικό πνεύμα μόνο μέσω του συστήματος εκθέσεων με το οποίο το Συμβούλιο της Ευρώπης προσεγγίζει το φαινόμενο της εμπορίας, δεν εξασφαλίζεται όμως η μέγιστη αποτελεσματικότητα, καθώς τα συμβατικά όργανα έχουν συμβουλευτικό και ερμηνευτικό χαρακτήρα και το κείμενο στερείται νομικής δεσμευτικότητας. Μια προσαρμογή του συστήματος ελέγχου της Σύμβασης προς την τάση των ατομικών ή συλλογικών προσφυγών θα ασκούσε πολιτική πίεση προς τα συμβαλλόμενα κράτη για την ενίσχυση της διαδικασίας έρευνας περιστατικών εμπορίας, δίωξης και καταδίκης των δραστών και αποκατάστασης και προστασίας των θυμάτων (Κυριαζή, 2010).

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

Η εμπορία ανθρώπων είναι ένα έγκλημα που όπως αναφέρθηκε προηγουμένως, θα εξακολουθήσει να υπάρχει καθώς συνεχίζει να αποφέρει κέρδη στις εγκληματικές οργανώσεις, αλλάζει συνεχώς μορφές ανάλογα με τις συνθήκες της εποχής και γι’ αυτό το λόγο χρειάζεται τόσο από πλευράς εθνικών αλλά και ευρωπαϊκών θεσμών συνεχής συνεργασία και χάραξη πολιτικών.

Οι εγκληματικές οργανώσεις που δραστηριοποιούνται παγκοσμίως θα συνεχίσουν να δρουν όσο λειτουργεί ο νόμος της προσφοράς και της ζήτησης. Έτσι η προστασία των ατόμων που τα δικαιώματά τους έχουν υποστεί κατάφωρη παραβίαση είναι κύρια προτεραιότητα κάθε κοινωνίας και κράτους δικαίου. Οι πολιτικές οι οποίες πρέπει να ληφθούν υπ’ όψιν, συμβάλλοντας καθοριστικά στην καταπολέμηση του φαινομένου της εμπορίας ανθρώπων, προκειμένου να γίνουν περισσότερο αποτελεσματικές, πρέπει να περιστρέφονται γύρω από τέσσερις βασικούς άξονες-πυλώνες και συγκεκριμένα:

• Να αντιμετωπίζουν δραστικά τις αιτίες και τους παράγοντες που διαμορφώνουν και συμβάλλουν στην έξαρση του φαινομένου της εμπορίας ανθρώπων,
• Να παρέχουν την απαραίτητη προστασία και βοήθεια στα θύματα της εμπορίας ανθρώπων ανά τον κόσμο, με όποια μορφή και αν αυτή συναντηθεί, ευαισθητοποιώντας όλες τις κοινωνικές ομάδες στη δράση για την καταπολέμηση του φαινομένου,
• Να προωθούν και να ενισχύουν το διάλογο και τη συνεργασία μεταξύ των αρμόδιων κρατικών φορέων, των διωκτικών και αστυνομικών αρχών, αλλά και των διεθνών οργανώσεων, στον αδιάκοπο αγώνα ενάντια στην εμπορία ανθρώπων και στο οργανωμένο έγκλημα και
• Να προωθούν και να ενισχύουν τις προσπάθειες συλλογής και αξιοποίησης δεδομένων και πληροφοριών σχετικά με την εμπορία ανθρώπων και τη δράση των εγκληματικών ομάδων, προκειμένου να καταστεί αποδοτικότερη και ακριβέστερη η πρόληψη, η αντιμετώπιση και η καταπολέμηση αυτού του φαινομένου, με τον πιο αποτελεσματικό τρόπο (Triandafyllidou & McAuliffe, 2018).

Οι χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, καθώς και τα πιο προηγμένα κράτη σε όλον τον κόσμο είναι απαραίτητο να ξεκινήσουν εκστρατείες και να διαμορφώσουν στρατηγικές και πολιτικές ενάντια στην εξάπλωση και στην καταπολέμηση του φαινομένου της εμπορίας ανθρώπων, καλλιεργώντας και προωθώντας τη συνεργασία μεταξύ των κρατών, παρέχοντας οικονομική στήριξη και βοήθεια, στην προσπάθεια εξάλειψης της φτώχειας και της ένδειας, που μαστίζει τεράστιο αριθμό ατόμων ανά τον κόσμο, καθιστώντας τους ευάλωτους και ανήμπορους να αντιδράσουν στις ορέξεις των διακινητών. Η στήριξη των Μ.Κ.Ο. στην προσπάθεια τους να καταπολεμήσουν τους παράγοντες έξαρσης της εμπορίας ανθρώπων, τόσο μέσα από την προστασία των θυμάτων, όσο και μέσα από την ευαισθητοποίηση των πολιτών σε αυτό το επαχθές φαινόμενο, αποτελούν στρατηγικές προς την σωστή κατεύθυνση. Η μηδενική ανοχή απέναντι σε οποιασδήποτε μορφής βία ή εγκληματικότητα, απέναντι σε οποιασδήποτε μορφής καταστρατήγηση της ανθρώπινης ύπαρξης, αποτελεί το πιο αποφασιστικό βήμα, στην προσπάθεια καταπολέμησης της εμπορίας ανθρώπων και του οργανωμένου εγκλήματος.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1. Burke, M. C. (2013). Human Trafficking: Interdisciplinary perspectives. Oxford: Palgrave.
2. Έμκε – Πουλοπούλου, Ι., (2002). Παράνομη διακίνηση και εμπορία γυναικών και παιδιών στις χώρες της ΕΕ. Η περίπτωση της Ελλάδας, Επιστημονική Ημερίδα, Πανεπιστήμιο Πειραιώς, Αθήνα.
3. Κυριαζή, Τ. (2010). Εμπορία Ανθρώπων, Διεθνές και Ευρωπαϊκό Δίκαιο Προστασίας των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, Νομική Βιβλιοθήκη, Αθήνα.
4. Okubo, S., & Shelley, L. (2011). Human Security, Transnational Crime and Human Trafficking: Asian and Western Perspectives. New York: Routledge.
5. Scarpa, S. (2008). Trafficking in Human Beings-Modern Slavery. US: Oxford University Press.
6. Συκιώτου, Α. (2003). Εμπορία ανθρώπων στα Βαλκάνια – θύμα, δράστης και κατασταλτικές στρατηγικές. Σάκουλα, Αθήνα-Κομοτηνή.
7. Triandafyllidou, A., & McAuliffe, M. (2018). Migrant Smuggling data and research: A global review of the emerging evidence base. Geneva: International Organization for Migration (IOM).
8. United States Department of State. (2006). Trafficking in Persons Report. Washington, DC: USA.
9. United Nations. (2008). An Introduction to Human Trafficking: Vulnerability, Impact and Action. United Nations Office on Drugs and Crime. Retrieved from: http://www.unodc.org/documents/human-trafficking/An_Introduction_to_Human_Trafficking_-_Background_Paper.pdf
10. United Nations. (2009). Anti-Human Trafficking Manual for Criminal Justice Practitioners. Retrieved from: http://www.unodc.org/unodc/en/human-trafficking/2009/anti-human-trafficking-manual.html
11. UNODC, 2009: anti-human trafficking manual for criminal justice practitioners. Module 8: interviewing victims of trafficking in persons who are potential witnesses, UN, NY.
12. Williams, Ph., (1997). “Trafficking in women and children: A market perspective”, Transnational Organized Crime, Volume 3 (4), pp. 145-170

 

[1]http://www.astynomia.gr/index.php?option=ozo_content&perform=view&id=217&Itemid=215&lang

[2] Πιέρρος, Β. (2016). Παιδιά Στρατιώτες: Ένα φαινόμενο που προσλαμβάνει ανησυχητικές διαστάσεις. Ανάκτηση από powerpolitics.eu: https://powerpolitics.eu.

[3] Πρωτόκολλο για την Αποτροπή, την Καταστολή και την Τιμωρία της Παράνομης Διακίνησης Προσώπων με σκοπό τη Σεξουαλική και Οικονομική Εκμετάλλευση, ιδιαίτερα Γυναικών και Παιδιών (εφεξής: Πρωτοκόλλο του Palermo), το οποίο ολοκληρώθηκε το Νοέμβριο του 2000 και τέθηκε σε ισχύ το 2003.

Διαθέσιμο σε: http://www.ohchr.org/EN/ProfessionalInterest/Pages/ProtocolTraffickingInPersons.aspx

[4] CoE Convention on Action against Trafficking in Human Beings, 2005.

[5] Διαθέσιμο σε: http://eur-lex.europa.eu/legal-content/EL/TXT/?uri=CELEX%3A32011L0036

[6] Διαθέσιμο σε:

http://www.refworld.org/cgi-bin/texis/vtx/rwmain/opendocpdf.pdf?reldoc=y&docid=4bcbf8aa2

[7] Διαθέσιμο σε: http://eur-lex.europa.eu/legal-content/EL/ALL/?uri=CELEX%3A32004L0080

[8] Διαθέσιμο σε:

http://www.ministryofjustice.gr/site/LinkClick.aspx?fileticket=448O7ojhqGY%3D&tabid=132

[9] https://coegreekchairmanship2020.gov.gr/idrysh-istorika-stoixeia/

[10]https://europa.eu/european-union/eu-law/legal-acts_el, «Οι συστάσεις δεν είναι δεσμευτικές. Η έκδοση σύστασης δίνει τη δυνατότητα στα θεσμικά όργανα της ΕΕ να γνωστοποιήσουν τις απόψεις τους και να υποδείξουν μια γραμμή δράσης χωρίς όμως να επιβάλουν νομική υποχρέωση στους αποδέκτες της σύστασης.»

[11]Διαδικτυακός τόπος: https://rm.coe.int/CoERMPublicCommonSearchServices/DisplayDCTMContent?documentId=090000168064898f

[12] Κούρτης Βασίλης, «Η Σύμβαση του Συμβουλίου της Ευρώπης του 2005 για τη δράση κατά της εμπορίας ανθρώπων», σελ. 112

[13] https://www.elgaronline.com/view/edcoll/9781788111553/9781788111553.00050.xml

[14] https://www.elgaronline.com/view/edcoll/9781788111553/9781788111553.00049.xml