Δρ. Ιωαν. Σ. Παπαφλωράτος
Νομικός-Διεθνολόγος
Καθηγητής στρατιωτικών σχολών
Η Ουκρανία βρίσκεται σε μία πολύ σημαντική περιοχή, στο νοτιοδυτικό τμήμα της πάλαι ποτέ Σοβιετικής Ενώσεως. O Αμερικανός διεθνολόγος και πρώην Σύμβουλος Εθνικής Ασφαλείας Ζμπίγκνιου Μπρεζίνσκι (Zbigniew Kazimierz Brzezinski) θεωρούσε την περιοχή κλειδί για τον έλεγχο της Ευρασίας. Ενδεικτικώς αναφέρεται ότι η Ουκρανία είναι ένας ενεργειακός κόμβος από όπου περνάει το μεγαλύτερο μέρος των ρωσσικών αγωγών προς τη Δύση. Πριν από λίγα χρόνια, η Μόσχα ξεκίνησε την κατασκευή του υποθαλάσσιου αγωγού Nord Stream 2, που ολοκληρώθηκε την 10η Σεπτεμβρίου 2021. Ο αγωγός αυτός εκτείνεται για 1.200 χιλιόμετρα από το Vyborg της Ρωσσίας, μέσω της Βαλτικής Θάλασσας, μέχρι το Lubmin της Γερμανίας, παρακάμπτοντας την Ουκρανία και την Πολωνία.
Η Ουάσινγκτον ήταν κάθετα αντίθετη στην κατασκευή του, την οποία όμως δεν μπόρεσε να αποτρέψει. Οι Αμερικανοί θεωρούν ότι η λειτουργία του θα αύξανε την εξάρτηση της Ευρώπης από τη Ρωσσία. Επίσης, οι κυβερνήσεις τόσο στην Βαρσοβία όσο και στο Κίεβο διαφωνούσαν, επικαλούμενες κινδύνους για την ενεργειακή τους ασφάλεια. Ως προς τους Ουκρανούς, υπήρχε ο φόβος ότι ο αγωγός θα μπορούσε να οδηγήσει σε λιγότερες ροές φυσικού αερίου μέσω ουκρανικών αγωγών και συνεπώς σε λιγότερα έσοδα. Τελικώς, ο αγωγός αυτός ουδέποτε ετέθη σε λειτουργία λόγω της επιθετικής πολιτικής της Ρωσσίας έναντι των γειτόνων της.
Είναι σαφές ότι η ρωσσική διπλωματία προσπαθεί να ανακτήσει την επιρροή της στα γειτονικά κράτη, που αποκαλεί «εγγύς εξωτερικό». Πολλοί, όμως, στη Δύση θεωρούν ότι η Μόσχα επιθυμεί να δημιουργήσει εκ νέου την αυτοκρατορία της σοβιετικής περιόδου. Υπενθυμίζεται ότι o τότε ηγέτης της Ιωσήφ Στάλιν είχε δημιουργήσει μία ζώνη ασφαλείας γύρω από το μητροπολιτικό έδαφος της Σοβ. Ενώσεως, την επαύριο της λήξεως του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Ήταν δε απολύτως πεπεισμένος ότι οι Δυτικοί ήθελαν να του επιτεθούν. Προς τούτο, επιθυμούσε οι βάσεις εκκινήσεώς τους να βρίσκονται όσο το δυνατόν πιο μακρυά από τα δικά του εδάφη. Αδιαφόρησε, λοιπόν, για τις αντιδράσεις του Λονδίνου, ακολούθησε τον δικό του δρόμο (όπως ακριβώς έπραξαν οι Τσάροι) και κατέλαβε στρατιωτικώς όλη την ανατολική και την κεντρική Ευρώπη. Είναι αυτή ακριβώς η ζώνη που οι Ρώσσοι απώλεσαν επί εποχής Μπόρις Γιέλτσιν, κατά τα πρώτα στάδια της μεταψυχροπολεμικής εποχής.
Δυστυχώς για τη Μόσχα, οι Βαλτικές χώρες αποτελούν πλέον μέλη του ΝΑΤΟ. Επομένως, η διατήρηση του ελέγχου επί της Λευκορωσίας, της Ουκρανίας, της Μολδαβίας, της Αρμενίας, της Γεωργίας και του Αζερμπαϊτζάν αποτελεί βασική σταθερά για τη ρωσσική εξωτερική πολιτική. Τα επιχειρήματα περί προστασίας των ρωσσικών μειονοτήτων, που διαβιούν στα γειτονικά κράτη είναι δικαιολογίες. Ειδικότερα, η ενδεχόμενη απώλεια της Ουκρανίας θα σημαίνει ότι η Ρωσσία δεν θα έχει πλέον τον έλεγχο της «heartland» (κατά τις θεωρίες της γεωπολιτικής). Μία τέτοια ήττα θα ήταν δυνατόν να ισοσκελιστεί από κάποια επιτυχία σε οιοδήποτε άλλο μέρος του πλανήτη, όπου δραστηριοποιείται η Ρωσσία, π.χ. στον Καύκασο, τη Συρία, τη Λιβύη κ.α. Πολλοί μελετητές σημειώνουν ότι η ένταξη των Ουκρανών στο ΝΑΤΟ θα έχει τις ίδιες συνέπειες (από την άλλη πλευρά) με την εγκατάσταση ρωσσικών πυραύλων στην Κούβα, υπενθυμίζοντας την κρίση του Οκτωβρίου 1962.
Προς τούτο, από τη 12η Φεβρουαρίου 2008, ο Πρόεδρος Βλαντίμιρ Πούτιν είχε προειδοποιήσει ότι η Ρωσσία θα στόχευε με τους πυραύλους της την Ουκρανία, εάν αυτή εντασσόταν στο ΝΑΤΟ. Επιπλέον, στη σύνοδο ΝΑΤΟ-Ρωσσίας του έτους εκείνου (2008), φέρεται ότι δήλωσε πως η ενδεχόμενη ένταξη της Ουκρανίας στην Βορειοατλαντική Συμμαχία θα μπορούσε να οδηγήσει στη διεκδίκηση από τη Μόσχα της προσαρτήσεως της ανατολικής Ουκρανίας και της Κριμαίας! Το Κίεβο απήντησε σε όλους τους τόνους ότι υπάρχουν αναφορές στο Σύνταγμά του, βάσει των οποίων η χώρα θα είναι μέρος της Ευρώπης και του ΝΑΤΟ μελλοντικά και δεν προτίθεται να προβεί σε συνταγματική μεταρρύθμιση.
Αυτό είναι αναφαίρετο δικαίωμά του ως κυρίαρχο κράτος. Μολαταύτα, οι Ρώσσοι γείτονές του διαχρονικά θέλουν να έχουν τον πρώτο και τον τελευταίο λόγο στα τεκταινόμενα στην Ουκρανία. Η ιστορία δεν έχει αποδείξει πως έχουν χρησιμοποιήσει όλα τα μέσα (π.χ. πιέσεις, δωροδοκίες, εκβιασμούς, δολοφονίες, πραξικοπήματα, ακόμη και στρατιωτική εισβολή) για να το επιτύχουν.