Εισήγηση στο V Φόρουμ της Ουκρανικής Διασποράς στην Ελλάδα
(2012, Ανάβυσσος, Αττική)
Oleksandr Basmat, Διδάκτωρ φυσικής, μαθηματικών και μηχανικής, επικεφαλής της Παγκόσμιας Ουκρανικής Ένωσης για τα Ανθρωπίνα Δικαιώματα.
Ως μαθηματικός, ο αρθρογράφος ανέλυσε διάφορες ανεξάρτητες διαδικτυακές δημοσιεύσεις, προσπαθώντας να καταγράψει τη ροή κεφαλαίων προς την ουκρανική οικονομία, καθώς και την εξαγωγή κεφαλαίων από τους ολιγάρχες της Ουκρανίας. Σκοπός του ήταν να αναπτύξει έναν μαθηματικό αλγόρυθμο που θα εξηγούσε την ύπαρξη της ουκρανικής μετανάστευσης και τον ρόλο της σε διάφορες πτυχές της ουκρανικής ζωής. Τελικά, αποδείχθηκε ότι οι τέσσερις αριθμητικές πράξεις ήταν επαρκείς για αυτή την ανάλυση.
I. Φυγή κεφαλαίων από την Ουκρανία
Οι σκέψεις μου βασίζονται στο αναλυτικό υλικό της εφημερίδας “Ekonomichna Pravda”, συγκεκριμένα του Serhiy Shcherbyna, άλλων οικονομικών αναλυτών, καθώς και στην επιχειρηματική σελίδα του BBC για την Ουκρανία. Με βάση το άρθρο του Serhiy Shcherbyna της 6ης Ιουνίου 2012 με τίτλο “Τα χρυσά νησιά για τους ολιγάρχες”, θα ήθελα να συνοψίσω εν συντομία τα ακόλουθα στοιχεία. Τα τελευταία 2 χρόνια (2010-2011), οι ουκρανικές τράπεζες μετέφεραν ένα αστρονομικό ποσό χρημάτων σε offshore ζώνες και συγκεκριμένα στην Κύπρο – 53 δισεκατομμύρια 397 εκατομμύρια δολάρια ΗΠΑ, ή περισσότερα από 26,5 δισεκατομμύρια δολάρια ετησίως. Με τη συναλλαγματική ισοτιμία που ίσχυε τα τελευταία 3 χρόνια, το ποσό αυτό είναι πάνω από 400 δισεκατομμύρια UAH. Για λόγους σύγκρισης, ο κρατικός προϋπολογισμός της Ουκρανίας για το 2012 έχει έσοδα 367 δισεκατομμυρίων UAH. Συνεπώς, μέσα στα τελευταία 2 χρόνια από την Ουκρανία αφαιρέθηκε κάτι παραπάνω από τον ολόκληρο Κρατικό Προϋπολογισμό!
Το 85% αυτού του κεφαλαίου έχει κατατεθεί στην Κύπρο. Και παρόλο που η Κύπρος δεν είναι στην offshore ζώνη αλλά είναι μέλος της ΕΕ, το προνομιακό φορολογικό της σύστημα (10% επί των κερδών και 0% επί πολλών ειδών εισοδήματος) σημαίνει ότι τα κεφάλαια που εξάγονται στο πλαίσιο διαφόρων καθεστώτων δεν φορολογούνται ούτε στην Ουκρανία ούτε στην Κύπρο. Την περίοδο 2010-2011, στην Κύπρο μεταφέρθηκαν 51 δισεκατομμύρια 495 εκατομμύρια δολάρια. Τη δεύτερη θέση κατέλαβαν οι Βρετανικές Παρθένες Νήσοι – 1 δισεκατομμύριο 16 εκατομμύρια δολάρια, ακολουθούμενες από το Μπελίζ – 602,9 εκατομμύρια δολάρια, και στη συνέχεια το Σεντ Κιτς και Νέβις, το Μονακό κ.λπ.
Ας δούμε ποιοι συμμετέχουν άμεσα στις καταβολές αυτές. Ο ηγέτης σε όλες τις μεταφορές προς την Κύπρο είναι η Privat Bank, ιδιοκτησίας των Ihor Kolomoisky και Gennadiy Boholyubov, με ένα συνολικό ποσό 32 δισεκατομμυρίων 717 εκατομμυρίων δολαρίων να διακινείται μέσω αυτής. Στη δεύτερη θέση βρίσκεται η τράπεζα FUIB του Rinat Akhmetov, η οποία έχει μεταφέρει στο εξωτερικό 3 δισεκατομμύρια 249 εκατομμύρια δολάρια. Στην τρίτη θέση κατατάσσεται η Nadra Bank, ιδιοκτησίας του Dmytro Firtash, με μεταφορές που φτάνουν το 1,155 δισεκατομμύρια δολάρια.
Συνοπτικά, περίπου 26,5-27 δισεκατομμύρια δολάρια εξάγονται ετησίως από την Ουκρανία, καταλήγοντας σε ιδιωτικούς λογαριασμούς των ολιγαρχών και των οικογενειών τους. Για παράδειγμα, το ακριβότερο διαμέρισμα στον κόσμο αγοράστηκε πρόσφατα από τον Rinat Akhmetov στο Λονδίνο, έναντι άνω των 220 εκατομμυρίων δολαρίων. Σύμφωνα με ανταποκριτές της “Ukrayinska Pravda”, αυτό το διαμέρισμα ανακαινίζεται και προετοιμάζεται για κατοίκηση. Επίσης, ένα από τα ακριβότερα σπίτια στο Λονδίνο ανήκει στην κόρη του δεύτερου Ουκρανού προέδρου, Λεονίντ Κούτσμα, την Ολένα Πίντσουκ, με φωτογραφίες και τιμές να αναφέρονται στην ίδια εφημερίδα.
Σύμφωνα με δυτικά οικονομικά πρότυπα, αν το ακαθάριστο εθνικό προϊόν (ΑΕΠ) μειωθεί κατά 2%, πρόκειται ήδη για κρίση. Ωστόσο, η Ουκρανία εξάγει τουλάχιστον το 20-25% του ΑΕΠ της ετησίως, και παρόλα αυτά, η οικονομία της δεν έχει καταρρεύσει. Τι είναι αυτό που κρατάει την οικονομία της όρθια;
II. Τα χρήματα των μεταναστών ή η άλλη όψη νομίσματος της ουκρανικής οικονομίας
Πριν από ένα χρόνο, σε συνέντευξή του στο ουκρανικό περιοδικό “Ukrslovo”, ο αρθρογράφος της παρούσας έκθεσης δήλωσε ότι το σύστημα της μετανάστευσης εργατικού δυναμικού ή της εξαγωγής του έθνους είναι ο ακρογωνιαίος λίθος πάνω στον οποίο βασίζεται το σημερινό πολιτικό καθεστώς στην Ουκρανία. Προκύπτει ένα παράδοξο γεγονός. Όσο περισσότεροι Ουκρανοί φεύγουν από την Ουκρανία, τόσο περισσότερο συνάλαγμα θα στέλνουν στην Ουκρανία και έτσι θα διατηρήσουν αυτό το διεφθαρμένο καθεστώς.
Ο ίδιος ο αρθρογράφος ζούσε στο παρελθόν σε ευρωπαϊκές χώρες και προφανώς είχε παρακολουθήσει τις μεταναστευτικές ροές των Ουκρανών. Όμως τώρα η ανάλυση βασίζεται στα στοιχεία που παραθέτει ο Andriy Gaidutsky, οικονομικός σχολιαστής, σε συνέντευξή του στο BBC, καθώς και στο υλικό της εφημερίδας “Ukrainska Pravda” από τις 3 Απριλίου 2012. Έτσι, 7,2 δισεκατομμύρια δολάρια είναι το ποσό που αναφέρει επίσημα η Εθνική Τράπεζα της Ουκρανίας (NBU) για το 2011 ως ιδιωτικά εμβάσματα προς την Ουκρανία και είναι κατά 19,7% υψηλότερο από ό,τι το 2010. Παρά την κρίση στην Ευρώπη, οι Ουκρανοί μετανάστες αυξάνουν τον ρυθμό βοήθειας προς τις οικογένειές τους στην Ουκρανία, σώζοντάς τες από τη φτώχεια. Έτσι, η εισροή χρημάτων από τη Ρωσία αυξήθηκε κατά 20% σε σχέση με το 2010, από τη Γερμανία κατά 10%, από την Ελλάδα που πλήττεται από την κρίση κατά 12,6% και από την Ιταλία κατά 15,4%, ενώ από το Ηνωμένο Βασίλειο μειώθηκε κατά 2,3%.
Ωστόσο, το ποσό των 7,2 δισεκατομμυρίων δολαρίων της NBU βασίζεται στις επίσημες πηγές κεφαλαίων μέσω τραπεζών, Western Union και MoneyGram. Σύμφωνα με τον Andriy Gaidutsky, αυτό είναι μόνο το 20% του συνόλου των εσόδων προς την Ουκρανία. Τα υπόλοιπα περνούν από ανεπίσημα κανάλια: λαθραία ή μέσω φίλων, οδηγών λεωφορείων, οδηγών τρένων κ.λπ. Σύμφωνα με ανεπίσημες εκτιμήσεις που βασίζονται στη χώρα απασχόλησης, στο μέσο επίπεδο μισθών εκεί και δαπανών στη χώρα αυτή, και στο μέρος του μισθού που στέλνει πίσω ο μετανάστης, μπορούμε να μιλάμε για τουλάχιστον 25 δισεκατομμύρια δολάρια ετησίως.
Και τώρα ας συγκρίνουμε:
26,5-27 δισεκατομμύρια δολάρια ετησίως βγαίνουν από την Ουκρανία από τους ολιγάρχες για ιδιωτική χρήση και 25+ δισεκατομμύρια δολάρια ετησίως επιστρέφουν στην Ουκρανία από τους μετανάστες. Αυτή είναι η απάντηση στο ερώτημα – ποιος στηρίζει την ουκρανική οικονομία. Οι Ουκρανοί μετανάστες χρησιμοποιούν τα χρήματα αυτά για να καλύψουν τις ανάγκες των οικογενειών τους στην πατρίδα, συμβάλλοντας στην πληρωμή μισθών, την εκπαίδευση των παιδιών, την κατασκευή ή επισκευή κατοικιών και την αγορά υλικών αγαθών. Με αυτόν τον τρόπο, διατηρούν τα θεμέλεια της ουκρανικής οικονομίας σε λειτουργία.
ΙΙΙ. Συνοπτικά για τις λεγόμενες ξένες επενδύσεις στην ουκρανική οικονομία
Για τους πρώτους εννέα μήνες του 2011, η Κύπρος ήταν ο μεγαλύτερος επενδυτής στην Ουκρανία με 18,2 δισεκατομμύρια δολάρια. Ακολουθούσαν η Γερμανία με 7 δισεκατομμύρια δολάρια και η Αυστρία με 5 δισεκατομμύρια δολάρια. Μεταξύ των κορυφαίων επενδυτών περιλαμβάνονταν και οι Βρετανικές Παρθένες Νήσοι, το Μπελίζ και οι Σεϋχέλλες.
Σύμφωνα με τον τραπεζίτη και ηγέτη του κόμματος “Μέτωπο Αλλαγής”, Andriy Pyshnyy (“Ukrayinska Pravda”, 18 Ιανουαρίου 2012), η επενδυτική διαδικασία στην Ουκρανία δεν περιλαμβάνει πραγματικές ξένες επενδύσεις, αλλά την επιστροφή χρημάτων που είχαν προηγουμένως εξαχθεί από την Ουκρανία. Ο Pyshnyy εξηγεί πως το επενδυτικό σχήμα στην Ουκρανία μοιάζει με την ακόλουθη αλυσίδα: κυβέρνηση – προϋπολογισμός – offshore – ιδιωτικοποίηση – Forbes.
Ο αρθρογράφος της παρούσας έκθεσης συμφωνεί με αυτή την εκτίμηση, προσθέτοντας ότι οι εισαγόμενες κεφαλαιακές ροές εξυπηρετούν κυρίως την προεκλογική εκστρατεία. Η προσπάθεια των ολιγαρχών να ανακτήσουν τα χρήματα που ξοδεύτηκαν για τις εκλογές αναπόφευκτα θα έχει σοβαρές συνέπειες για την οικονομία της Ουκρανίας.
IV. Η ιδεολογική αιτιολόγηση του υφιστάμενου επιχειρηματικού μοντέλου
Ο αρθρογράφος τολμά να υποστηρίξει ότι το σύστημα της εργασιακής μετανάστευσης αποτελεί το οικονομικό θεμέλιο πάνω στο οποίο στηρίζεται το σημερινό πολιτικό μοντέλο της Ουκρανίας. Στην πραγματικότητα, είναι τα χρήματα που προέρχονται από την εργασιακή μετανάστευση, που στηρίζουν την πολιτική “κλίκα”, όπου η διαχωριστική γραμμή μεταξύ κυβέρνησης και αντιπολίτευσης είναι θολή. Σε αυτό το σύστημα, υπάρχει συνεχής μετακίνηση πολιτικών παικτών, οι οποίοι ενδιαφέρονται κυρίως για τη μετατροπή του πολιτικού κεφαλαίου σε οικονομικό κεφάλαιο.
Σύμφωνα με τον αρθρογράφο, οι πολιτικοί που αυτοαποκαλούνται αντιπολίτευση είναι στην πραγματικότητα ανταγωνιστές στο πολιτικό παιχνίδι. Αυτοί οι πολιτικοί δεν διαφέρουν ουσιαστικά από την κυβέρνηση, καθώς όλοι στοχεύουν στην προσωπική τους οικονομική ανάπτυξη μέσω της πολιτικής εξουσίας.
Ο πραγματικός μεταρρυθμιστής, κατά τον αρθρογράφο, είναι ένα πρόσωπο που χθες δεν ήταν γνωστό, αλλά σήμερα, εκφράζοντας τις ιδέες του, συγκεντρώνει πολλούς υποστηρικτές, όπως συνέβαινε πάντα στην ιστορία, ξεκινόντας από τον Ιησού Χριστό και τους επόμενους της ιστορίας. Ωστόσο, στην Ουκρανία, αυτό δεν συμβαίνει. Οι ιδέες των “μεταρρυθμιστών” είναι τόσο συγκεχυμένες που χρειάζονται μεγάλα επιτελεία δημοσιογράφων για να τις παρουσιάσουν. Αυτό δημιουργεί αμφιβολίες σχετικά με τη μεταρρυθμιστική φύση αυτών που αυτοαποκαλούνται αντιπολίτευση και ενισχύει την υποψία ότι οι “μεταρρυθμιστές” επιδιώκουν απλώς να ανταλλάξουν θέσεις με την εξουσία για προσωπικό οικονομικό όφελος.
Το φαινόμενο της μετανάστευσης εργατικού δυναμικού από την Ουκρανία μπορεί να συγκριθεί οικονομικά με την εξαγωγή φυσικών πόρων από τη Ρωσία, όπως το φυσικό αέριο και το πετρέλαιο. Ωστόσο, ενώ η εξαγωγή φυσικών πόρων απαιτεί από τη Ρωσία να διατηρεί τις υποδομές της σε ένα επαρκές επίπεδο για την εξυπηρέτησή τους, η εξαγωγή ανθρώπινου δυναμικού από την Ουκρανία δεν απαιτεί καμία οικονομική δαπάνη από την πλευρά της ουκρανικής κυβέρνησης.
Σε αντίθεση με τη Ρωσία, όπου οι φυσικοί πόροι των επόμενων γενεών των Ρώσων σπαταλούνται ή “λεηλατούνται” χωρίς να επηρεάζονται τα εθνικά ή πολιτιστικά συμφέροντα των λαών της, στην Ουκρανία η “λεηλασία” αφορά το ίδιο το ανθρώπινο δυναμικό της χώρας. Το επιχειρηματικό μοντέλο της εξαγωγής εργατικού δυναμικού στην Ουκρανία χρειάζεται ιδεολογική αιτιολόγηση για να διατηρηθεί.
Στη Ρωσία, η ιδεολογία που στηρίζει την εξαγωγή φυσικών πόρων βασίζεται σε έννοιες όπως ο “ρωσικός κόσμος” και η φιλοδοξία της χώρας να “σηκωθεί από τα γόνατά της”. Στην ουκρανική πραγματικότητα, όμως, η εξαγωγή εργατικών πόρων απαιτεί διαφορετική ιδεολογική υποστήριξη. Οι αρχές της Ουκρανίας επιδιώκουν να κάνουν όσο το δυνατόν περισσότερους Ουκρανούς να αισθάνονται άβολα στην ίδια τους τη χώρα, ώστε να επιλέξουν να μεταναστεύσουν.
Το μεγάλο μίσος προς το γηγενές έθνος, που διατηρείται σε ένα συγκεκριμένο επίπεδο, αποτελεί την ιδεολογική δικαιολογία για το υπάρχον επιχειρηματικό μοντέλο. Αυτό το μίσος έχει δύο πτυχές: την προέλευση του πλούτου και τη λειτουργία του.
Αν παρατηρήσουμε τους σημερινούς “άρχοντες της ζωής” και αναλογιστούμε την πρόσφατη ιστορία μας, πολλά πράγματα θα γίνουν σαφέστερα. Προερχόμαστε από τον κομμουνισμό και συνεπώς το να “μην ξεχνάμε” την ιστορία μας θα μας βοηθήσει να εξηγήσουμε το παρόν. Το ερώτημα, λοιπόν, είναι αυτό που έθεσε ο νεαρός Μαρξ: “Πού τα βρήκατε όλα αυτά;” Και η απλή απάντηση, που όλοι γνωρίζουν, στα ρωσικά ακούγεται κάπως έτσι: “είναι ο μόχθος του παρελθόντος”. Στο ουκρανικό πλαίσιο, το “ο μόχθος του παρελθόντος” αναφέρεται στο αποτέλεσμα του Γολοντομόρ και των ιστορικών γεγονότων που ακολούθησαν.
Αν παραβλέψουμε την ηθική, ή μάλλον την ανήθικη, διάσταση – το Γολοντομόρ μπορεί να θεωρηθεί ως ένα επιχειρηματικό σχέδιο των Μπολσεβίκων, μέσω του οποίου εξασφάλισαν υλικούς και εργατικούς πόρους για την υλοποίηση των σχεδίων τους. Κατά τα χρόνια κυριαρχίας των Μπολσεβίκων, ό,τι αφαιρέθηκε από τους Ουκρανούς δεν εξαφανίστηκε, αλλά πολλαπλασιάστηκε μέσω της εργασίας των Ουκρανών. Το ρητορικό ερώτημα «Σε ποιον ανήκει τώρα;» θέτει το ζήτημα της κατανομής αυτών των πόρων σήμερα. Γιατί, λοιπόν, αυτοί οι άνθρωποι:
- Να αγαπούν τους Ουκρανούς των οποίων η πρώην ιδιοκτησία τους ανήκει τώρα;
- Να μισούν τον Στάλιν – ενώ αυτός τους έκανε πλούσιους;
Η απόφαση για την οικοδόμηση ενός διπολικού ολιγαρχικού-λούμπεν επιχειρηματικού μοντέλου πάρθηκε κατά την προεδρία του Λεονίντ Κούτσμα. Αυτό το μοντέλο είχε ως αποτέλεσμα την εκδίωξη της ανερχόμενης μεσαίας τάξης από την Ουκρανία, αναγκάζοντάς την να αναζητήσει εργασία στο εξωτερικό. Ως εκ τούτου, η σημερινή κυβέρνηση, με τις αντι-ουκρανικές της τάσεις, λειτουργεί ιδεολογικά ενισχύοντας τη μετανάστευση.
V. Η διασπορά και οι σχέσεις της με τις ουκρανικές αρχές
Παρεμπιπτόντως, υπό την προεδρία του πρώτου προέδρου της Ουκρανίας, Λεονίντ Κράβτσουκ, υπήρξε έντονη επικοινωνία μεταξύ των ουκρανικών αρχών και της διασποράς. Αυτό πιθανώς οφείλεται στο γεγονός ότι η νέα-παλιά κυβέρνηση της Ουκρανίας βρισκόταν ακόμη σε στάδιο διαμόρφωσης και δεν είχε αποφασίσει ποια κατεύθυνση θα ακολουθήσει.
Ωστόσο, κατά την προεδρία του Λεονίντ Κούτσμα, παρατηρήθηκε σημαντικός περιορισμός αυτής της επικοινωνίας, καθώς η κυβέρνηση αποφάσισε να οικοδομήσει ένα διπολικό ολιγαρχικό-λούμπεν μοντέλο στην Ουκρανία.
Όσον αφορά την επικοινωνία της διασποράς με τον πρόεδρο Βίκτορ Γιούστσενκο, αυτή βασίστηκε σε ψεύτικες υποσχέσεις και μάταιες ελπίδες.
Αντίστοιχα, υπό την προεδρία του Βίκτορ Γιανουκόβιτς, η διασπορά απορρίφθηκε πλήρως. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι η διασπορά αντιπροσώπευε μια εναλλακτική Ουκρανία: με διαφορετική νοοτροπία και διαφορετικό οικονομικό μοντέλο.
Η διασπορά είναι μια εναλλακτική Ουκρανία: μια διαφορετική νοοτροπία, ένα διαφορετικό οικονομικό μοντέλο.
Στον κομμουνισμό, ο Ουκρανισμός ήταν στριμωγμένος στο πλαίσιο της κομμουνιστικής ιδεολογίας και της ψεύτικης θέσης της ευημερίας και της προσέγγισης των εθνών. Υπό τη σημερινή οπτική γωνία, είναι σαφές ότι αυτή η θέση αποτελούσε ιδεολογική εγγύηση για την απουσία συγκρούσεων μεταξύ των εθνικών “στρατώνων” του κομμουνιστικού “στρατοπέδου συγκέντρωσης”. Παρ’ όλα αυτά, ακόμη και μέσα σ’ αυτό το πλαίσιο, υπήρχαν ορισμένες ευκαιρίες για τη λειτουργία του Ουκρανισμού, τις οποίες προσέφερε η τότε εξουσία . Τώρα όμως μιλάμε για ένα ιστορικό φαινόμενο ή ίσως για ένα αξιοπερίεργο γεγονός, το οποίο μάλλον δεν έχει ανάλογο.
Στο ιθαγενές έθνος προσφέρεται να εξαφανιστεί για να πληρώσει το “συμπόσιο” της μη ουκρανικής εξουσίας.
Για να μην τελειώσει η έκθεση με νότα απαισιοδοξίας, θα πρέπει να σημειωθεί ότι παρόλο που η δηλωμένη ευρωπαϊκή επιλογή της ουκρανικής εξουσίας σήμερα αποτελεί μια ευκαιρία για εξαγωγή εργατικού δυναμικού και απόκρυψη των κλοπιμαίων, υπάρχει εδώ μια δόση αισιοδοξίας – οι αρχές της Ουκρανίας είναι πλέον δεσμευμένες στην Ευρώπη.
Η διασπορά, ως οργανωμένο μέρος της παγκόσμιας ουκρανικής κοινότητας, θα πρέπει να αναλάβει τον ρόλο της υπεράσπισης των συμφερόντων των Ουκρανών στην Ουκρανία.
Κατά τη γνώμη του αρθρογράφου, η ιδέα της πειθούς και των επιχειρημάτων με τις αρχές στην Ουκρανία έχει εξαντληθεί. Οι αρχές είναι κουφές σε αυτά τα επιχειρήματα απλώς και μόνο επειδή έχουν επιλέξει και αναπτύσσουν το παραπάνω επιχειρηματικό μοντέλο. Ως εκ τούτου, όλα τα επιχειρήματα δεν έχουν πλέον νόημα, όπως ακριβώς τα επιχειρήματα για τους κινδύνους των ναρκωτικών δεν έχουν νόημα σε μια συζήτηση με τη ναρκομαφία.
Η εργασιακή μετανάστευση, χάρη στο έργο της οποίας εξακολουθεί να υπάρχει το κράτος της Ουκρανίας, πρέπει να συνειδητοποιήσει ότι η συνέχιση του σημερινού “status quo” θα οδηγήσει σε πλήρη απο-ουκρανοποίηση. Αυτή η συνειδητοποίηση θα πρέπει να οδηγήσει σε ένα ευρύ κίνημα των εργασιακών μεταναστών που θα απαιτήσει ριζικές οικονομικές και πολιτικές μεταρρυθμίσεις στην Ουκρανία, μια χώρα που έχει διακηρύξει επίσημα την ευρωπαϊκή της επιλογή.
Μια δημοκρατική και ευρωπαϊκή Ουκρανία θα υπάρξει! Και η διασπορά θα συμβάλει σε αυτό. Γενικά, το κύριο καθήκον της διασποράς είναι να αποκαταστήσει τη χαμένη αξιοπρέπεια της “ηπειρωτικής” Ουκρανίας.
Η διασπορά απλά δεν έχει άλλη επιλογή – χωρίς την “ηπειρωτική” Ουκρανία, δεν θα έχει και αυτή καμία ευκαιρία.
Σεπτέμβριος 2012, Ανάβυσσος, Αττική
Επίλογος
Αυτό το άρθρο γράφτηκε πριν από 12 χρόνια, αλλά οι τάσεις που περιγράφονται σε αυτό δεν έχουν αλλάξει. Από την Ουκρανία συνεχίζουν να εξάγουν αμείλικτα χρηματοοικονομικούς πόρους και να διώχνουν στο εξωτερικό τη μεσαία τάξη. Αυτά τα χρόνια ήταν τραγικά για την Ουκρανία, καθώς δισεκατομμύρια δολάρια που προέρχονταν από τους εργασιακούς μετανάστες κατά τη διάρκεια των τελευταίων δύο δεκαετιών απλώς ενίσχυαν το κλανο-ολιγαρχικό σύστημα. Οι πρώην και νυν “μεταρρυθμιστές”, όλοι όσοι επέκριναν την “προηγούμενη εξουσία” κατά τα χρόνια της ανεξαρτησίας για να ανέλθουν οι ίδιοι στην κυβέρνηση, ποτέ δε σχεδίαζαν συστημικές αλλαγές. Τους ικανοποιούσε πλήρως το υπάρχον πολιτικό σύστημα και το οικονομικό μοντέλο, που βασίζονται στον κλανο-φεουδαρχικό αυταρχισμό, ή όπως αλλιώς αποκαλείται – “κουτσμισμός” (Προέρχεται από το όνομα του πρώην προέδρου της Ουκρανίας Λεονίντ Κούτσμα, ο οποίος εφάρμοσε αυτό το μοντέλο στη νεαρή μετασοβιετική Ουκρανία. – Σημείωμα μεταφρ.). Ουσιαστικά, ο “κουτσμισμός” είναι ένα οικονομικό μοντέλο, βασισμένο στην κλοπή της περιουσίας των προηγούμενων γενεών των Ουκρανών και στη μαζική οικονομική μετανάστευση του πιο δρασήριου μέρους του ουκρανικού λαού. Πιθανώς, πρόκειται για μια μοναδική κατάσταση στην ιστορία της Ουκρανίας, όταν οι Ουκρανοί “εθελοντικά”, εδώ και πάνω από δύο δεκαετίες, εγκαταλείπουν την Ουκρανία αποκλειστικά για οικονομικούς λόγους, γεγονός που τελικά οδήγησε σε δημογραφική καταστροφή.
Αυτό το σύστημα για χρόνια έκανε επικίνδυνους συμβιβασμούς με έναν εχθρό που ποτέ δεν έκρυψε τις προθέσεις του απέναντι στην Ουκρανία. Τελικά, ο εχθρός αυτός ξεκίνησε έναν πόλεμο με στόχο την καταστροφή του ουκρανικού κράτους, θεωρώντας ότι το έθνος δεν θα προχωρούσε στην υπεράσπισή του. Ωστόσο, έκανε ένα καθοριστικό λάθος, υποτιμώντας τη δύναμη και την αποφασιστικότητα του ουκρανικού λαού, που τελικά σήκωσε το ανάστημά του για την υπεράσπιση της πατρίδας. Τώρα, η ρωσική επιθετικότητα έχει αρχίσει να επιστρέφει σαν μπούμερανγκ στη Ρωσία, απειλώντας πλέον και το δικό της έδαφος.
Ο πόλεμος στην Ουκρανία πυροδότησε νέα κύματα μετανάστευσης και, σε αντίθεση με τις προηγούμενες περιόδους, όπου οι Ουκρανοί θεωρούνταν φθηνό εργατικό δυναμικό στην Ευρώπη, τώρα έχουν προκύψει πολλές δυνατότητες για την ένταξή τους στις ευρωπαϊκές κοινωνίες. Το χειρότερο σενάριο για το μέλλον θα ήταν αν, μετά τον πόλεμο, μια νέα γενιά ολιγαρχών, που επικράτησε και πλούτισε κατά τη διάρκεια του πολέμου, αναλάβει την ανασυγκρότηση της χώρας, κατασπαταλώντας τα δυτικά δάνεια, ενώ οι Ουκρανοί που διασκορπίστηκαν στον κόσμο καταφέρουν να επιτύχουν εκτός των συνόρων της Ουκρανίας. Οι Ουκρανοί που μετανάστευσαν και δεν μπόρεσαν να ανέλθουν στην μεσαία τάξη στην πατρίδα τους, έχουν γίνει μέρος της διασποράς που είναι πλούσια και συνειδητοποιημένη για την καταγωγή της. Ο αρθρογράφος περιγράφει αυτό το κοινωνικοοικονομικό φαινόμενο ως “εναλλακτική Ουκρανία στην εξορία”, μια δύναμη που οι ολιγάρχες μέχρι τώρα δεν επέτρεπαν να εισέλθει στην Ουκρανία. Πρόκειται για εντελώς διαφορετικά οικονομικά μοντέλα και πολιτική κουλτούρα. Ο αρθρογράφος πιστεύει ακράδαντα ότι
η εναλλακτική Ουκρανία, αν ενσωματωθεί στην μεταπολεμική ανοικοδόμηση, θα μπορούσε να συμβάλει σε ένα σημαντικό ποιοτικό άλμα, πέρα από την υπάρχουσα τάξη πραγμάτων.
Η κατάσταση στην Ουκρανία μοιάζει με ευκαιρία για την εναλλακτική Ουκρανία να ενσωματωθεί στη χώρα και να φέρει την αλλαγή, παρόμοια με το πώς η Ταϊβάν θα μπορούσε να προσφέρει μια εναλλακτική στην ηπειρωτική Κίνα. Ωστόσο, όπως η Κίνα προσπαθεί να αποτρέψει αυτή την εναλλακτική, έτσι είναι και στην περίπτωση της Ουκρανίας,
η διασπορά, η οποία είναι ένα επιτυχημένο παράδειγμα της ουκρανικής ικανότητας εκτός των συνόρων, εμποδίζεται να επιστρέψει και να επηρεάσει τα γεγονότα στην πατρίδα της.
Αντί να εντάξουν την ουκρανική διασπορά στην ανασυγκρότηση της χώρας μετά τον πόλεμο, τα μέσα ενημέρωσης ήδη προωθούν κοινωνιολογικές προβλέψεις για την ανάγκη εισαγωγής εργατικού δυναμικού από το εξωτερικό για την ανοικοδόμηση της Ουκρανίας. Ωστόσο, όπως επισημαίνει ο αρθρογράφος, θα ήταν πιο λογικό να επιστρέψουν τα εκατομμύρια των Ουκρανών που έφυγαν από τη χώρα σε αναζήτηση εργασίας, για να συμβάλουν τόσο οικονομικά όσο και πολιτικά. Η διασπορά διαθέτει σημαντική οικονομική δύναμη. Για παράδειγμα, πριν από τον πόλεμο, το ΑΕΠ της Ουκρανίας ανερχόταν σε περίπου 200 δισεκατομμύρια δολάρια ετησίως, ενώ στη διασπορά εργάζονται τουλάχιστον 10 εκατομμύρια άτομα. Αυτό σημαίνει ότι το συνολικό εισόδημά τους μπορεί να αντιστοιχεί ή και να ξεπερνά το ΑΕΠ της Ουκρανίας, δεδομένου ότι 20.000 δολάρια ετησίως είναι το ελάχιστο εισόδημα σε ορισμένες χώρες για την πλειοψηφία της διασποράς. Παρ’ όλα αυτά, οι άνθρωποι αυτοί δεν έχουν τη δυνατότητα να επιστρέψουν στην Ουκρανία, διότι η παρουσία τους θεωρείται απειλή για το υφιστάμενο καθεστώς, το οποίο έχει διαμορφωθεί τα τελευταία 20 χρόνια. Αντί αυτού, οι μετανάστες από την Ανατολή ή τον Νότο θεωρούνται μια καλή επιλογή για τη συνέχιση της λειτουργίας του ολιγαρχικού συστήματος μετά τον πόλεμο.
Εδώ αναδύεται ένα φιλοσοφικό ζήτημα:
Είναι σε θέση η διασπορά να διατηρήσει μια ανεξάρτητη και αμερόληπτη άποψη σχετικά με την τρέχουσα κατάσταση στην Ουκρανία ή θα υποταχθεί στις ουκρανικές αρχές, οι οποίες θα ελέγξουν τις δομές της και θα την αναγκάσουν να συμμετάσχει στο δικό τους πολιτικό παιχνίδι;
Σύμφωνα με τον αρθρογράφο:
Η διασπορά οφείλει να διαμορφώσει τη δική της φιλοσοφία για τις σχέσεις της με την κυβέρνηση και την κοινωνία των πολιτών στην Ουκρανία, με βάση τις παραδόσεις των δυτικών κοινωνιών, απαιτώντας την ανασύνταξη και τον εκδημοκρατισμό της κυβέρνησης.
Η διασπορά έχει το φυσικό δικαίωμα να διεκδικήσει συμμετοχή και λόγο σε ζητήματα που αφορούν την Ουκρανία, ιδιαίτερα όταν πρόκειται για τη διάθεση του εθνικού κεφαλαίου που έχει συσσωρευτεί από τις προηγούμενες γενιές. Εάν αναλογιστούμε την οικειοποίηση και την εκμετάλλευση αυτού του κεφαλαίου, τίθεται το ερώτημα:
Έχει η παγκόσμια ουκρανική κοινότητα δικαίωμα να αξιώνει μέρος του εθνικού κεφαλαίου που έχει αποκτηθεί από τους προγόνους της;
Και αν ναι, μπορούμε να υποστηρίξουμε ότι αυτό το κεφάλαιο σφετερίζεται σήμερα; Εξάλλου, η κυβέρνηση, λόγω του ολιγαρχικού της χαρακτήρα, σφετερίζεται το κοινωνικό κεφάλαιο, το οποίο δεν περιλαμβάνει μόνο το έργο των προγόνων μας, αλλά και τη γη μας και τους φυσικούς πόρους της χώρας.
Γι’ αυτόν τον λόγο, η παγκόσμια ουκρανική κοινότητα πρέπει να απαιτήσει ενεργή παρουσία και συμμετοχή στην Ουκρανία.
Ιούλιος 2024. Τορόντο
Μετάφραση και επιμέλεια της Γαλήνης Μασλιούκ.
Από τη σύνταξη του Αγγελιαφόρου: “Η παγκόσμια ουκρανική κοινότητα πρέπει να απαιτήσει ενεργή παρουσία και συμμετοχή στην Ουκρανία” για να διασφαλίσει ότι τα συμφέροντα του ουκρανικού λαού, τόσο εντός όσο και εκτός της χώρας, θα προστατεύονται και θα προάγονται με διαφάνεια και δικαιοσύνη.