Το 2023, ο εκδοτικός οίκος Nash Format εξέδωσε ένα βιβλίο του Mykola Posivnych στο πλαίσιο της σειράς Nash Pantheon, στο οποίο ο συγγραφέας, βασιζόμενος σε αξιόπιστα γεγονότα, ενδιαφέροντα και άγνωστα στο ευρύ κοινό υλικά, αφηγείται τη ζωή του ηγέτη της OUN χωρίς τεχνητά δημιουργημένους μύθους: τις απόψεις του, από ποια ιδανικά καθοδηγούνταν και, εν τέλει, τι άνθρωπος ήταν.

 

 

Ο Mykola Posivnych είναι ιστορικός και διδάκτορας των ιστορικών επιστημών. Εδώ και αρκετές δεκαετίες μελετά σε βάθος την προσωπικότητα του Stepan Bandera. Έχει εργαστεί σε αρχεία και ιδιωτικές συλλογές στη Γερμανία, τη Βρετανία, τον Καναδά και τις Ηνωμένες Πολιτείες. Είναι ένας από τους πιο ενημερωμένους ειδικούς επί του θέματος.

 

 

«Στέπαν Μπαντέρα: Η προσωποποίηση του αγώνα για την ελευθερία»

Η «Μπαντεροποίηση» της Ουκρανίας παρουσιάζεται από το Κρεμλίνο εδώ και είκοσι χρόνια ως η κύρια απειλή για τη Ρωσία… Η φράση αυτή αναδεικνύει το πόσο επικίνδυνο θεωρεί το Κρεμλίνο το ουκρανικό εθνικό κίνημα. Στα προσωρινά κατεχόμενα εδάφη, οι ρωσικές δυνάμεις άρχισαν αμέσως να κατάσχουν βιβλία και έργα που αναφέρονται στην ιστορία του ουκρανικού απελευθερωτικού κινήματος, στους ηγέτες Mazepa, Petliura, Bandera, Shukhevych, Chornovil, Stus καθώς και στα γεγονότα των Μαϊντάν και της Αντιτρομοκρατική επιχείρησης/Της επιχείρησης των κοινών δυνάμεων. Το καθεστώς του Πούτιν στοχεύει στην «οριστική επίλυση του ουκρανικού ζητήματος», δείχνοντας τις προθέσεις του μέσα από πράξεις γενοκτονίας και μαζικής ουκρανοφοβίας.

Το όνομα του Stepan Bandera, ηγέτη της Οργάνωσης Ουκρανών Εθνικιστών (OUN), είναι γνωστό στο ευρύ κοινό, αλλά η μορφή του παραμένει ακόμη ανεπαρκώς μελετημένη, ιδιαίτερα στις αναφορές του ως πολιτικός και θεωρητικός του εθνικισμού.

Ο Bandera, όπως και πολλοί συνομήλικοί του, βίωσε την πικρή εμπειρία της ήττας της Λαϊκής Δημοκρατίας της Δυτικής Ουκρανίας και της επιβολής των κατοχικών αρχών. Η άρνηση να συμβιβαστεί με αυτή την κατάσταση ώθησε πολλούς νέους να ενταχθούν στις τάξεις της Ουκρανικής Στρατιωτικής Οργάνωσης (UVO) και αργότερα στην Οργάνωση των Ουκρανών Εθνικιστών (OUN), οι οποίοι αφοσιώθηκαν στην προώθηση της ιδέας του ανεξάρτητου ουκρανικού κράτους. Στην OUN, ένα από τα πιο επιδραστικά κοινωνικά κινήματα της εποχής, διαμορφώθηκε ο Bandera ως ιστορική προσωπικότητα, θέτοντας ισχυρά θεμέλια για την αποκατάσταση της ουκρανικής κρατικής οντότητας.

 

Η στάση της ρωσικής κοινής γνώμης απέναντι στο ουκρανικό εθνικοαπελευθερωτικό κίνημα φέρει μια ιδιαιτερότητα πολιτισμική και ψυχολογική, όπως την περιέγραψε ο Ντοστογιέφσκι:

οι άνθρωποι πάντα μισούν εκείνους τους οποίους έχουν αδικήσει.

Για τη ρωσική συνείδηση, που τείνει να διακρίνει τον κόσμο σε «φίλους» και «εχθρούς» και να επιβάλλει διαφορετικά ήθη ανάλογα με αυτή τη διάκριση, είναι δύσκολο να αναγνωρίσει το δίκιο εκείνων που αντιτάχθηκαν στη Ρωσία. Η αποδοχή της ιστορικής δικαιοσύνης του ουκρανικού κινήματος της δεκαετίας του ’40 και του ’50 απαιτεί όχι μόνο ηθικό θάρρος, αλλά και την αναγνώριση ευθυνών, που οδηγεί αναπόφευκτα στην αυτοκαταδίκη. Η Γερμανία, έχοντας αντιμετωπίσει το ζήτημα της εθνικής ενοχής μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, κατάφερε να ξεπεράσει τις ρίζες της επιθετικότητας. Ωστόσο, η Ρωσία δεν έχει ακόμη διαχειριστεί αυτό το ζήτημα.

Η ιστορία είναι γεμάτη παραδείγματα εθνικής αξιοπρέπειας, η οποία καλλιεργήθηκε μέσα από τα παραδείγματα ηρωικών μορφών του αγώνα για ανεξαρτησία. Για τους σύγχρονους Ουκρανούς, προσωπικότητες όπως ο Ivan Mazepa, ο Symon Petliura και ο Stepan Bandera έχουν γίνει σύμβολα πατριωτισμού. Ο Bandera, για σχεδόν τριάντα χρόνια, υπήρξε ηγετική μορφή του απελευθερωτικού κινήματος, διαμορφώνοντας στρατηγικές και τακτικές που άφησαν ανεξίτηλο στίγμα. Η μορφή του ωστόσο παραμένει μυθική, τόσο στην Ουκρανία όσο και εκτός αυτής.

Σε μια επιστολή του το 1951 προς τον αρχιστράτηγο της UPA, Vasyl Cook, εξέφρασε την αμηχανία του για την εμβληματική θέση που του αποδίδεται:

«Πρέπει να σας πω ειλικρινά ότι είναι πολύ δύσκολο για μένα. Με βαραίνει το γεγονός ότι το όνομά μου συνδέεται με τις υψηλότερες αξίες του αγώνα μας, που επιτεύχθηκαν με κόπο, με μεγάλες θυσίες και με το αίμα των καλύτερων φίλων μας… Αισθάνομαι ανάξιος να αντιπροσωπεύω αυτές τις αξίες του ουκρανικού απελευθερωτικού κινήματος. Η εκπροσώπηση δεν είναι δική μου δουλειά… Το περιεχόμενο της ζωής μου υπήρξε ο αγώνας, και έτσι πρέπει να συνεχίσει να είναι. Δεν μπορώ να εκπροσωπήσω τον αγώνα αν δεν συμμετέχω σε αυτόν. Το να είμαι εκπρόσωπος “πίσω από το τζάμι” δεν μου ταιριάζει».

Ο ρωσο-ουκρανικός πόλεμος, που ξεκίνησε το 2014 και κορυφώθηκε με την πλήρους κλίμακα εισβολή το 2022, δίνει στη συζήτηση μια νέα προοπτική, αναζωπυρώνοντας παλιούς και δημιουργώντας νέους μύθους. Η προσωπικότητα του Stepan Bandera χρειάζεται να βγει από τις μονοδιάστατες σκιές, ώστε οι απόψεις και οι πράξεις του να αξιολογηθούν στο ιστορικό πλαίσιο της εποχής του, αποφεύγοντας τα σύγχρονα κοσμοθεωρητικά στερεότυπα.

Η σημασία του Μπαντέρα εξακολουθεί να παραμένει έντονα επίκαιρη. Η διαδικασία αποκατάστασης του ονόματός του σε όλη την Ουκρανία είναι σε πλήρη εξέλιξη, και φαίνεται πως αυτή η πορεία είναι πλέον μη αναστρέψιμη.

 

Ομιλία του Stepan Bandera το 1959 (στα ουκρανικά)

 

Σημείωση του “Βίσνικ-Αγγελιαφόρου”:

Κατά το δεύτερο μισό της δεκαετίας του 1950, ο Μπαντέρα ενέτεινε τις προσπάθειές του για την αποκατάσταση των επαφών με το εθνικιστικό αντάρτικο στην Ουκρανία και για τη δημιουργία μιας νέας, παράνομης οργάνωσης της OUN στα ουκρανικά εδάφη. Αυτές οι οργανωτικές του δραστηριότητες προκάλεσαν σοβαρή ανησυχία στη σοβιετική ηγεσία. Στις 15 Οκτωβρίου 1959, στο Μόναχο, ο πράκτορας της KGB B. Stashynsky δολοφόνησε τον Stepan Bandera με ένα ειδικά κατασκευασμένο πιστόλι, το οποίο περιείχε αμπούλες με κυανιούχο κάλιο.

Δύο χρόνια αργότερα, στις 17 Νοεμβρίου 1961, η γερμανική δικαστική αρχή δήλωσε ότι ο δολοφόνος του Stepan Bandera ήταν ο Bohdan Stashynskyi, κατόπιν εντολής του Shelepin και του Χρουστσόφ.

Μετά από λεπτομερή έρευνα, η λεγόμενη δίκη του Stashynsky πραγματοποιήθηκε από τις 8 έως τις 15 Οκτωβρίου 1962. Η ετυμηγορία ανακοινώθηκε στις 19 Οκτωβρίου – ο δολοφόνος καταδικάστηκε σε 8 χρόνια σκληρής φυλάκισης.

Το Ανώτατο Δικαστήριο της Καρλσρούης έκρινε ότι ο κύριος κατηγορούμενος για τη δολοφονία του Μπαντέρα ήταν η σοβιετική κυβέρνηση στη Μόσχα. Σε συνέντευξή του στη ρωσική εφημερίδα «Komsomolskaya Pravda», που δημοσιεύθηκε στο τεύχος της 6ης Δεκεμβρίου 2005, ο πρώην επικεφαλής της KGB Βλαντιμίρ Κριουτσκόβ παραδέχθηκε ότι «η δολοφονία του Stepan Bandera ήταν μία από τις τελευταίες εξαλείψεις ανεπιθύμητων στοιχείων από την KGB με βίαια μέσα».

Ο Bandera παραμένει θαμμένος στο νεκροταφείο του Μονάχου, ενώ τελευταία έχει ανοίξει έντονη συζήτηση στην ουκρανική κοινωνία σχετικά με τη δυνατότητα και τη σκοπιμότητα μεταφοράς των λειψάνων του στην Ουκρανία.

Ετοιμάστηκε από τη Γαλήνη Μασλιούκ με την ευγενική προσφορά υλικού από τον Mykola Posivnych.