Παύλο Σαντόχα, πρόεδρος της Ένωσης των Ουκρανών στην Πορτογαλία, αντιπρόεδρος του Παγκόσμιου Κογκρέσου των Ουκρανών για τη Νότια Ευρώπη.
Η δολοφονία της σημαντικότερης υπερασπίστριας της ουκρανικής γλώσσας, καθηγήτριας φιλολογίας και πρώην βουλευτίνας της Verkhovna Rada της Ουκρανίας, Iryna Farion, προκάλεσε έντονες αντιδράσεις στην ουκρανική κοινωνία. Ήταν σύμβολο της πιο ριζοσπαστικής υπεράσπισης της ουκρανικής γλώσσας και επέκρινε οποιονδήποτε δεν χρησιμοποιούσε επίσημα την ουκρανική γλώσσα, αλλά ο θάνατός της καταδικάστηκε από όλους τους Ουκρανούς, ακόμη και από εκείνους που επέκρινε.
Η Iryna Farion ανήκε στο εθνικιστικό κόμμα Svoboda, το οποίο από την ίδρυσή του (μετά την ανεξαρτησία της Ουκρανίας το 1991) αντιστάθηκε στις προσπάθειες της Ρωσίας να επαναφέρει άμεσα την Ουκρανία στη σφαίρα επιρροής της, ιδίως μέσω της επιβολής της ρωσικής γλώσσας, η οποία υποτίθεται ότι θα της έδινε μεγαλύτερη επιρροή στην κοινωνία.
Για εμάς, τους Ουκρανούς στην Πορτογαλία, είναι μερικές φορές δύσκολο να εξηγήσουμε την ιδεολογία των ουκρανικών πολιτικών κομμάτων στους Πορτογάλους, λόγω της ισχυρής ρωσικής προπαγάνδας που κυριαρχεί στην Πορτογαλία από τη σοβιετική εποχή. Υπάρχουν ακόμη δημοσιεύσεις και βιβλία που βασίζονται σε ρωσικές πηγές, οι οποίες δεν είναι αξιόπιστες λόγω του πλήρους ελέγχου που ασκεί το ρωσικό κράτος στην ερμηνεία της ιστορίας.
Στην πραγματικότητα, υπάρχει μεγάλη διαφορά μεταξύ των εθνικιστικών κομμάτων στην Ουκρανία και των εθνικιστικών κομμάτων στην ΕΕ, όπου δεν υπήρξαν απειλές κατά της εδαφικής κυριαρχίας και της εθνικής ταυτότητας μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, με εξαίρεση τις βαλκανικές χώρες. Οποιαδήποτε έκκληση των Ουκρανών για κυριαρχία της χώρας τους, του πολιτισμού και της γλώσσας τους ερμηνεύεται αμέσως από τη ρωσική προπαγάνδα ως ακραίος ουκρανικός εθνικισμός.
Αυτό δεν ξεκίνησε μόνο υπό την προεδρία του Πούτιν. Ήδη από το 1620, ο Πατριάρχης Φιλάρετος της Ρωσικής Εκκλησίας διακήρυξε ανάθεμα (απαγόρευση) κατά των «βιβλίων που τυπώθηκαν στη Λιθουανία» (εννοώντας τους Ουκρανούς και τους Λευκορώσους), που επρόκειτο να διαρκέσει μέχρι το τέλος του αιώνα. Έκτοτε, η Ρωσική Αυτοκρατορία προσπάθησε να απαγορεύσει πλήρως την ουκρανική γλώσσα στο έδαφος της Ουκρανίας, πολιτική που εφαρμόστηκε αργότερα και από το Κομμουνιστικό Κόμμα της Σοβιετικής Ένωσης. Τίποτα δεν άλλαξε μετά την ανεξαρτησία της Ουκρανίας το 1991, καθώς τα πολιτικά κόμματα που ελέγχονταν από τη Μόσχα μιλούσαν για «διώξεις» της ρωσικής γλώσσας, χωρίς καμία πραγματική βάση.
Ήταν φυσικό, μετά από αιώνες απαγόρευσης της ουκρανικής γλώσσας, οι Ουκρανοί να επιθυμούν, με την ανακήρυξη ενός ανεξάρτητου κράτους, να αποκαταστήσουν το καθεστώς της ουκρανικής γλώσσας στη χώρα τους. Ωστόσο, αυτή η πολιτική δεν εφαρμόστηκε ποτέ με διακρίσεις σε βάρος άλλων γλωσσών.
Είναι επίσης φυσικό ότι σε κάθε δημοκρατική χώρα, οι δεξιές πολιτικές δυνάμεις, στις οποίες ανήκε η Iryna Farion, ενδιαφέρονται περισσότερο για τη διατήρηση της εθνικής κληρονομιάς. Ωστόσο, η Μόσχα στην προπαγάνδα της “δαιμονοποίησε” τη Farion σχεδόν ως οπαδό του ναζισμού. Για να εξηγήσουμε τον παραλογισμό αυτής της θέσης, μπορούμε να φανταστούμε ότι αν η Ουκρανία έχανε τον πόλεμο με τους Ρώσους και, σύμφωνα με τον Μεντβέντεφ, η Πορτογαλία γινόταν επαρχία της Ρωσικής Αυτοκρατορίας, τότε όλοι οι καθηγητές πορτογαλικής γλώσσας στην Πορτογαλία θα χαρακτηρίζονταν ναζιστές.
Αυτή η προπαγάνδα δεν απευθυνόταν μόνο στη Ρωσία ή στη ρωσική κοινότητα στην Ουκρανία. Διάφοροι δημοσιογράφοι και πολιτικοί που υποστηρίζουν τη Μόσχα στο εξωτερικό έχουν κατά καιρούς μιλήσει για την “επικίνδυνη ανάπτυξη” του ουκρανικού εθνικισμού. Ο σκοπός ήταν προφανής: να παρουσιάσουν τους Ουκρανούς υπό αρνητικό πρίσμα και έτσι να απομονώσουν την Ουκρανία από τη Δύση.
Αυτοί οι πράκτορες της Μόσχας δραστηριοποιούνται επίσης στην Πορτογαλία και μεταδίδουν ρωσικές αφηγήσεις στην πορτογαλική κοινωνία. Ήταν οδυνηρό για εμάς, τους Ουκρανούς στην Πορτογαλία, να διαβάζουμε σε ορισμένα πορτογαλικά μέσα ενημέρωσης για τη δολοφονία της Iryna Farion, όπου οι ρωσικές αφηγήσεις επαναλαμβάνονταν σχεδόν κυριολεκτικά. Συγκεκριμένα, ότι θα μπορούσε να έχει δολοφονηθεί από μέλη του τάγματος Azov, τους οποίους είχε επικρίνει προηγουμένως επειδή συνέχιζαν να χρησιμοποιούν τη ρωσική γλώσσα στις επικοινωνίες τους. Ναι, όταν ο δράστης δεν συλλαμβάνεται, μπορεί να υπάρχουν διαφορετικές εκδοχές. Ωστόσο, αν ο συντάκτης του άρθρου είχε κάνει έστω και ελάχιστη έρευνα στον ουκρανικό Τύπο ή απλά ρωτούσε τη γνώμη των Ουκρανών στην Πορτογαλία, θα είχε αντιληφθεί αμέσως ότι αυτή η δολοφονία ενός πολύ γνωστού προσώπου στην Ουκρανία έχει σαφές πολιτικό κίνητρο: να προκαλέσει διχασμό στην ουκρανική κοινωνία, να διασπείρει τον φόβο της τρομοκρατίας και να δυσφημίσει τους Ουκρανούς στα μάτια των δυτικών εταίρων.
Ευτυχώς, παρά την προσπάθεια της ρωσικής προπαγάνδας να χρησιμοποιήσει αμέσως αυτό το έγκλημα προς όφελός της, η δολοφονία της Iryna Farion προκάλεσε στην πραγματικότητα μια νέα ενοποίηση των Ουκρανών, ακόμη και εκείνων με διαφορετικές ιδεολογίες.
Την παραμονή αυτής της νέας τρομοκρατικής ενέργειας, δημοσιεύθηκε μια δημοσκόπηση του Κέντρου Razumkov στην Ουκρανία σχετικά με τη στάση των Ουκρανών απέναντι στη συνέχιση του πολέμου και την πιθανότητα «ειρηνευτικών συνομιλιών». Ένα πορτογαλικό πρακτορείο ειδήσεων ζήτησε τη γνώμη μου για τη δημοσκόπηση αυτή. Η απάντησή μου δεν δημοσιεύθηκε, ίσως επειδή δεν συνέπιπτε με τη γνώμη της συντακτικής ομάδας, η οποία ήθελε να δείξει ότι οι Ουκρανοί έχουν κουραστεί από τον πόλεμο. Ναι, είμαστε όλοι κουρασμένοι. Τόσο εκείνοι στην Ουκρανία όσο και εκείνοι στο εξωτερικό. Ειδικά εκείνοι που ρισκάρουν τη ζωή τους στην πρώτη γραμμή κάθε μέρα. Αλλά αυτή η κούραση πηγάζει και από τις συνεχείς προσπάθειες ορισμένων πολιτικών στη Δύση να βρουν λύσεις για να μην «εκνευρίσουν» τη Ρωσία. Να βρουν τρόπους για να μην επιτρέψουν στην Ουκρανία να αμυνθεί πλήρως απέναντι στις καθημερινές επιθέσεις. Τουλάχιστον, είναι απαραίτητο να καταστεί αυτός ο πόλεμος επαρκής και είναι δίκαιο να επιτραπεί στους Ουκρανούς να επιτίθενται σε στρατιωτικούς στόχους στη Ρωσία.
Για τους Ουκρανούς, ο θάνατος της Iryna Farion έκανε πιο φανερό ότι ο στόχος της Ρωσίας δεν είναι τα εδάφη της Ουκρανίας, αλλά οι ίδιοι οι Ουκρανοί. Αυτοί, με την επιθυμία τους να είναι ελεύθεροι, αποτελούν την κύρια απειλή στην προσπάθεια αποκατάστασης της Ρωσικής Αυτοκρατορίας. Αυτό που μπορεί να βοηθήσει τους Ουκρανούς τώρα είναι να το καταλάβει και η Δύση.
Ιούλιος 2024. Λισαβόνα
*Η Iryna Dmytrivna Farion (29 Απριλίου 1964 – 19 Ιουλίου 2024) ήταν διδάκτωρ Φιλολογίας, καθηγήτρια, καθηγήτρια του Τμήματος Ουκρανικής Γλώσσας στο Ινστιτούτο Ανθρωπιστικών και Κοινωνικών Επιστημών του Εθνικού Πολυτεχνείου του Λβιβ. Ουκρανή γλωσσολόγος, πολιτική και δημόσια προσωπικότητα. Μέλος του Κοινοβουλίου της Ουκρανίας της VIIης σύγκλησης, επικεφαλής της υποεπιτροπής για την τριτοβάθμια εκπαίδευση της Επιτροπής Επιστημών και Εκπαίδευσης της Verkhovna Rada, Αναπληρώτρια πρόεδρος της Επιτροπής Επιστημών και Εκπαίδευσης της Verkhovna Rada (2012-2014).